Bursa’da Yerel Hava Kirliliği Ölçüm Ağı Kurulmalıdır

TMMOB Makina Mühendisleri Odası (MMO) Bursa Şubesi Bursa’daki hava kirliliği ve hava kirliliğine karşı çözüm önerine ilişkin basın açıklaması yaptı.

Açıklamayı yapan, MMO Bursa Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Mart, “Kış mevsimiyle bir yandan karbonmonoksit zehirlenmeleri, bir yandan da yaşanan hava kirliliği Bursa'yı ve özellikle büyümekte olan tüm kentlerimizi tehdit ediyor” dedi.

“Hava kirliliğinin önlenmesi için yapılması gereken çalışmalar, çoklu disiplinlerin uzmanlık alanına giriyor. Yakıt özelliğinden Petrol, Maden ve Kimya Mühendisliği; yanma sistemleri, emisyon nedeniyle Makina Mühendisliği, çevreye verdiği olumsuzluklar için Çevre Mühendisliği uzmanlık alanına girerken; hava şartlarının etkisi nedeniyle Meteoroloji Mühendisliği uzmanlık alanına giriyor” ifadelerini kullanan Mart, “Ayrıca Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve dolayısıyla İl Müdürlükleri, yerel yönetimler, üniversiteler de, sorunun ve çözümün paydaşları arasında yer alıyor. Ülke genelinde hava kirliliğinin önlenmesi sorumluluğu Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'na ait. İllerde hava kirliliğinin önlenmesi çalışmaları, Valilik başkanlığında toplanan Mahalli Çevre Kurullarının aldığı kararlar ile Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü'nün yapacağı denetim çalışmalarını kapsıyor” dedi.

HAVA KİRLİLİĞİNİN NEDENLERİ

Sanayi bölgelerinin yerleşim alanlarına yakın olmasının; egzoz emisyon ölçümlerinde kamusal denetimin piyasalaştırılmasının; doğalgaz fiyatlarındaki yükseklik nedeniyle vatandaşların kalitesiz kömüre hatta plastik de olmak üzere her tür yakıta yönelmesinin; kent giriş çıkışlarında kömür denetimlerinin olmamasının ve kente kalitesiz kömür girişi; devlet tarafından ihtiyaç sahiplerine ücretsiz ve kalitesiz kömür dağıtılmasının; karayolu taşımacılığında araç sayısının artmasının, araçların periyodik bakımlarını yaptırmadan trafiğe çıkmalarının hava kirliliğinin nedenleri arasında olduğunu söyleyen Mart, açıklamaya şöyle devam etti:

DEVLET ELİYLE KALİTESİZ KÖMÜR DAĞITIMI DURDURULMALIDIR

“İllerimizde satılan/dağıtılan yakıtlar kaynağında, transferinde ve satışında etkin olarak denetlenmelidir. İhtiyaç sahibi ailelere, 13 yılda 20 milyon tonu aştığı bildirilen bedelsiz kömür yardımında, dağıtılan kömürlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri bilinmemektedir. Bu olumsuzluğu ortadan kaldırmak adına tüm illerde yakıt analizlerinin sürekli ve doğru yapılabilmesi için çağdaş bir laboratuarla sürekli ölçümlerin yapılarak, kentlerimizde uygun emisyonlu yakıtların kullanımı sağlanmalıdır.

Dar gelirli vatandaşlara verilen kömür yardımı yerine, hava kirliliğinin en aza indirilmesi boyutunda bu bedel karşılığı doğalgaz yardımı yapılmalıdır.

HAVA KALİTESİ İZLEME İSTASYONLARI

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın “Hava Kalitesi İzleme İstasyonları Web Sitesi”nde ülke düzeyinde; 81 ilde, 133 noktada sabit, 2 adet seyyar ve 3 adet Uzun Menzilli Hava Kirlilik Ölçüm İstasyonuyla anlık olarak hizmet verilmektedir.

Bu ağ içinde Bursa'da 6 noktada (Bursa-Çukurca, Beyazıt Cd., Kestel, Kültürpark, Uludağ Üniversitesi, İnegöl) bulunan Hava Kirlilik Ölçüm İstasyonunda ölçümler yapılmaktadır. Ancak evlerde de yoğun olarak ölümlere yol açan ve yakma sistemlerinde eksik yanma sonucu ortaya çıkan karbonmonoksit ölçümleri, sadece Beyazıt caddesindeki istasyonda ölçülmektedir. Kültürpark ve Uludağ Üniversitesi'ndeki istasyonlarda PM10; İnegöl'deki istasyonda ise SO2 ölçümü yapılmamaktadır.

Partiküler madde konusunda özellikle İnegöl risk altında. Kentin tamamında çok yüksek partiküler madde kirliliği gözleniyor. Azot oksit kirliliği de yine Bursa'da risk oluşturacak düzeyde.  Bursa'da yüksek hava kirliliği gerçekleştiği halde, buna karşı bir eylem planı yürürlüğe girmemiştir. Türkiye'nin havası en kirli kentlerinden olan Bursa'da Ulusal Sınır Değerlerinin 2, Dünya Sağlık Örgütü değerinin 5 katı üzerinde bir kirlilik bulunmaktadır.

Ülkemizde yalnızca SO2 ve PM10 tüm illerde ölçülürken, diğer klasik hava kirleticilerinin ölçüldüğü il ve istasyon sayısı sınırlı. Hükümet hava kirliliğini önleme konusunda ivedi olarak adım atmalı ve hava kirleticileri için DSÖ tarafından önerilen sınır değerlerin kullanılmasını sağlamak amacıyla yasal düzenleme yapmalıdır.

Kentimizde hava kirililiğinin azaltılması için öncelikle Akademik Meslek Odaların da katılımıyla bir Eylem Planı oluşturulmalıdır. Kentteki hava kirliliğinin gerçek durumunu ortaya koyabilmek için yoğun hava kirliliği olan bölgeler belirlenmeli, yeterli sayıda cihaz ile ölçümler yapılmalıdır. Bu plan kapsamında, gerekli durumlarda acil önlemlerin alınabilmesi için gelişmiş teknolojiyle düzenli işletilen, kalibre edilen “Yerel Hava Kirliliği Ölçüm Ağı” kurulmalıdır.

Ayrıca “Hava Kirliliği Ölçüm Ağı” sonuçları, kent merkezinde vatandaşların görebileceği şekil ve boyutta, elektronik duyuru panolarında ilanı sağlanmalıdır.

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Kentlerdeki insanların sağlıklı bir yaşam sürmeleri için, hava kirliliği ile mücadele sürekli ve etkin olmalıdır. Hava kirliliğine alınacak önlemler arasında konutlarda ısı yalıtımını yapılması, enerji verimliliğinin sağlanması, ulaşımda başta raylı sistem olmak üzere toplu taşımanın yaygınlaştırılması ve özel araç trafiğinin azaltılması gerekir. 10 numaralı yağ kullanan özel halk otobüsleri trafikten men edilmelidir.

Sanayi kuruluşlarının ve merkezi sistemli konutların kazan daireleri denetlenerek tam yanma koşullarının sağlanması, ayrıca kazan operatörlerinin eğitilerek belgelendirilmeleri gerekmektedir. Özellikle görünür kirlilik yaratan bacalar, anında baca gazı analizleri; görünür kirlilik yaratan araçlar da, seyyar egzoz emisyon ölçümleri yapılarak sürekli olarak denetlenmelidir.

Hava kirliliğinin nedeninin yalnızca kömür kullanımına indirgenemeyeceğini, yetkililerin hava kirliliğini uzun vadeli çözümler yerine, mevsimlik politikalarla geçiştiremeyeceklerini, hava kirliliğinin temel nedeninin uzun yıllardır sürdürülen yanlış, çıkar ve ranta bağlı kentleşme ve Meslek Örgütlerinin görüşlerini dikkate almayan yanlış uygulamalar ve  politikalar olduğunu bir kez daha vurguluyoruz.

Uzun vadede nihai ve etkin çözüm yolu olarak;

• Sanayide kirleten ve katma değer üretmeyen sanayi yapısından, nitelikli ve katma değeri yüksek teknoloji üreten sanayi yapısına geçmek.
• Ulaşımda olabildiğince raylı sisteme yönelmek ve tercih etmek.
• Isınma amaçlı olarak, temiz enerji türlerine yönelmek ve tercih etmek.
• Enerjiye olan ihtiyacı azaltmak, enerji verimliliğini arttırmak.

Sonuç olarak; Bursa risk altındadır ve hava kirliliği insan yaşamını tehdit eder boyutlara ulaşması an meselesidir. Başta Bursa Valiliği olmak üzere, tüm yetkilileri önerilerimizi dikkate almaya ve “Hava Kirliliği ile Mücadele”ye çağırıyoruz.”

BİLGİLENDİRME NOTU:

BURSA'DA HAVA KİRLİLİĞİ İLE MÜCADELE ÇALIŞMALARI

Bursa'da Hava Kirliliği ile mücadele, Bursa Valiliği Mahalli Çevre Kurulu'nun 13.09.1996 tarih ve 9 sayılı kararı ile; ilgili Kamu Kurumları, Belediyeler, Akademik Meslek Odaları ve Sivil Toplum Kuruluşlarının kurumsal işbirliliğiyle kurulan HAVA KİRLİLİĞİ MÜCADELE BİRİMİ'nin (HKMB) kurulması ile başlamıştır.

HKMB'nin çalışmaları da; (1997-1998) ve (2001-2003) olmak üzere iki dönem olarak gerçekleştirilmiştir.

06.06.2003 tarihindeki çalışmalarının ardından görevi sonlanan HKMB, Bursa'da hava kirliliğinin önemli oranda artmasıyla Bursa Valiliği'nin 04.06.2012 tarih ve 8926 sayılı Olur'u ile, bu kez Hava Kalitesi Değerlendirme Komisyonu (HKDK) olarak oluşturulmuştur.

1. HAVA KİRLİLİĞİ İLE MÜCADELE BİRİMİ ÇALIŞMALARI

1.1. HKMB 1. Çalışma Dönemi (1997-1998)

İMÇK'nın bu kararı doğrultusunda; TMMOB Makina Mühendisleri Odası, TMMOB Kimya Mühendisleri Odası, TMMOB Maden Mühendisleri Odası, TMMOB Çevre Mühendisleri Odası, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, İl Sağlık Müdürlüğü, Bursa Büyükşehir Belediyesi, Mahrukatçılar Odası, Baro, Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü'nden oluşturulan birim ilk toplantısını, dönemin Vali, Yardımcısı başkanlığında, 27.11.1996 tarihinde yapmış ve çalışmalarına başlamıştır.

Birim ilk çalışmasını Bursa'da 11 adet kömür tevzi deposundaki çeşitli kömürlerden numune alarak analizlerini yaptırmış, sonuçlarını Ocak 1997'de Valilik makamına sunmuştur. Bu denetimde 1 kömür satış yerindeki kömürün özelliklerinin, satışına izin verilen özellikte olmadığı, 1 yerin de ithal kömür satış izninin olmadığı saptanmıştır.

İkinci çalışmada resmi kurum ve diğer işletmelerdeki baca gazı analizleri yapılmıştır. Bursa Büyükşehir Belediyesine ait Baca Gazı analiz cihazı ile yapılan denetimlerde, kömür ve doğalgaz ile çalışan kazanlarda karbonmonoksit, fuel-oil ile çalışan kazanlarda kükürtdioksit emisyonlarının sınır değerlerini aştığı gözlenmiştir. Burada en göze çarpan, doğalgaz ile çalışan kazanlarda hava/yakıt ayarsızlığı nedeniyle yanma problemi oluştuğu ve bilinenin/ezberlerin aksine doğalgazın hava kirliliğine yol açtığı gözlenmiştir. Bu çarpıcı sonuçlar 27/03/1997 tarihinde gerçekleştirilen ve dönemin Bursa Valisi ve Büyükşehir Belediye Başkanının katıldığı Mahalli Çevre Kurulu toplantısında, Birim tarafından sunulmuştur.

Üçüncü ve beşinci çalışmada, 1998 yılında yerli kömürün satılabilirliğini araştırmak üzere 02/04/1997 tarihinde Soma'ya, 25-26/08/1997 tarihlerinde Tunçbilek'e gidilerek, kömür numuneleri alınmış, uygun emisyonlu olan kömürlerin üreticiler tarafından paketlenerek ve taahhütname alınarak, 1998 yılında Bursa'da satılabileceği yönünde rapor verilmiş, Mahalli Çevre Kurulu tarafından da uygun bulunarak kabul edilmiştir.

Dördüncü çalışmada, araçlardaki egzost gazı ölçümleri, karayolundan rastgele çevrilen araçlarda ve egzost testleri gerçekleştirilen merkezlerde yapılmıştır. 12/06/1997 tarihinde yapılan denetimlerde, denetim yapan personelin eğitilmeleri gerektiği, görünür kirlilik yaratan ve özellikle resmi kurum araçlarının egzost denetimlerinin yapılmadığı ve denetlenmediği, diesel araçlardaki kirlilik oranının, benzinli araçlara göre çok daha fazla olduğu gözlenmiştir.

16/10/1997 tarihinde yapılan altıncı çalışmada ise o dönem kent girişlerinde kurulan kömür denetim istasyonlarının fiziki durumu incelenerek, eksikleri raporlandırılmıştır.

20/11/1997 tarihinde yapılan yedinci çalışmada, Bursa'da kurulu 5 adet Hava Kirliliği Ölçüm Cihazının fiziki durumları (arızalı olup almadıkları, cihazların teknik yeterliliği ve güvenilirliği), konuşlandığı merkezlerin uygunlukları denetlenmiş ve raporlanmıştır.

15/01/1998 tarihinde yapılan sekizinci çalışmada, Bursa'daki 5 kömür satış noktasındaki kömürlerin alt ısıl değer tespitleri için numune alınmış, TÜBİTAK MAM'da analizleri yaptırılmıştır. Bu analiz sonuçlarına göre, kalori miktarı yüksek olan kömürün ton satış fiyatına göre hesaplandığında vatandaşa daha ucuza geldiği belirlenmiş, bu rapor dokuzuncu çalışma olarak Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından Mart-98 Yeşil Bülten - “Hava Kirliliği Mücadele Biriminden Açık Mektup” olarak BUSKİ su faturalarının ekinde, Bursa halkına iletilmiştir.

05/03/1998 tarihinde yapılan dokuzuncu çalışmada, DOSAB'da bulunan 3 adet firmada, kömür ve fuel oil kullanılan buhar kazanlarının baca gazı analizleri yapılmış, uygunsuzlukları raporlandırılmıştır.

Hava Kirliliği Mücadele biriminin onuncu ve son çalışması 1998-1999 döneminde Bursa'da satılacak kömürlerin özelliklerinin belirlenmesidir. Rapor doğrultusunda belirlenen kriterler Resmi Gazete'de yayınlanmıştır.

1.2. HKMB 2. Çalışma Dönemi (2001-2003):

Hava Kirliliği Mücadele Birimi'nin 1998 yılındaki son çalışmasının ardından, çalışmalar durdurulmuştur. Bursa'da hava kirliliğinin tekrar gündeme gelmesiyle, Birimin çalışmaları Bursa Valiliği tarafından 07/11/2001 tarihinde tekrar başlatılmıştır. Şubemizce hazırlanan Taslak Çalışma programının kabulünün ardından;

• Yakıt Denetim İstasyonları incelenerek raporlandırılmış,
• Bursa Büyükşehir Belediyesi Air-Net (Hava Kalitesi Ölçüm Ağı) tüm istasyonları ile Demirtaş eski çöplük depolama alanındaki metan gazından elektrik üretim tesisi gezilerek incelenmiş,
• LPG, benzin, diesel kullanan araçların yolda seyirde iken çevirilerek, egzost gazı denetimleri gerçekleştirilmiş,
• Bursa'da 2002 yılında tüketilen katı, sıvı, doğalgaz yakıt miktarları incelenmiş,
• Hava kirliliği nedeniyle İl Çevre Müdürlüğü'nün kestiği cezalar için tahakkuk ve tahsilat sonuçları incelenmiş,
• Halka dağıtılacak “Açık Mektup” hazırlanmış,
• 2003 yılında Bursa'da satışı yapılacak kömür özellikleri belirlenmiş,
• Tüm çalışmalar, dönemin Bursa Valisine 11.10.2002 tarihinde sunulmuştur.
• Bu dönemin son toplantısı 22/05/2003 tarihinde yapılmış, 5 Haziran Dünya Çevre Günü etkinlikleri kapsamında, 06/06/2003 tarihinde yapılacak çalışmalar paylaşılmıştır.
• Şubemiz 5 Haziran Dünya Çevre Günü etkinlikleri kapsamda, tüm Bursa ili sınırları içindeki ilköğretim okullarına ulaşarak, her ilköğretim öğrencisinin bulunduğu çevrede (il, ilçe, belde, köy) belirlediği ilk 5 çevre sorununu yazdıkları anketleri değerlendirerek, Bursa ilinin her yöresinin çevre sorunlarını ilköğretim çocuklarının ağzından belirlediği “Bursalı İlköğretim Çocukları Bursa İlinde Çevreyi Denetliyor” kitabını hazırlamıştır. Bursa'da o dönem mevcut toplam 419 okuldan 123 ilköğretim okulundaki 6.173 öğrencinin anketlere verdiği yanıtlardan oluşan kitap, dönemin Bursa milletvekillerine, tüm belediyelere, yanıt veren tüm okullara, milli eğitim müdürlüklerine ve basına iletilmiştir.

09.01.2003 tarihinde yapılan toplantının ve 06.06.2003 tarihinde yapılan Dünya Çevre Günü etkinliklerinin ardından HKMB'nin çalışmaları sonlanmıştır.

2. HAVA KALİTESİ DEĞERLENDİRME KOMİSYONU ÇALIŞMALARI:

Bursa Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü'nün 06.06.2012 tarih ve 9151 sayılı yazılarında; Bursa'da özellikle kış aylarında yaşanan ısınma, sanayi ve motorlu kara taşıtlarından kaynaklanan hava kirliliğinin önlenmesi, bu hususta sürdürülen çalışmaların daha etkin ve verimli olmasıyla ilgili kurum ve kuruluş temsilcileriyle Hava Kalitesi Değerlendirme Komisyonunun, Valilik Makamının 04.06.2012 tarih ve 8926 sayılı Olur'u ile oluşturulduğu bildirilmiştir.

Komisyon ilk toplantısını yapılan çağrı üzerine ilgili kurumların katılımıyla 14.06.2012 tarihinde yapmış, 25.07.2012 tarihinde yapılan ikinci toplantısında TMMOB MMO olarak önceki dönemlerde yapılan çalışmalar ve bu dönemde yapılması gereken çalışmalar kapsamında bir Rapor sunulmuştur.

Akademik Meslek Odaları ile Sivil Toplum Kuruluşlarının;

• Halen satışta olan kömürlerin analizlerinin yapılması,
• Dağıtımı yapılan kömürlerin analizlerinin yapılması,
• Yoldaki taşıtların gelişigüzel örnekleme ile çekilerek egzost gazı analizlerinin yapılması,

gibi çalışma önerileri; yaz döneminin başlaması, ardından Çevre İl Müdürlüğü'nde yoğun görev değişiklikleri, ayrılmalar ve  çalışanların iş yoğunlukları, en son ise Yönetmeliklerde denetim kriterlerinde yapıldığı belirtilen, Çevre Müdürlüğü dışında denetim yapılamayacak olması gibi nedenler öne sürülerek kabul edilmemiştir. 

Tüm bu kısıtlamalara karşın Komisyon Üyeleri; BBB Çevre Koruma ve Kontrol Dairesi Başkanlığı, TMMOB MMO Bursa Şubesi, TMMOB Maden Mühendisleri Odası ile Bursa Mahrukatçılar ve Benzerleri Odası yetkililerinin katılımıyla, Bursa Büyükşehir Belediyesine ait 2 adet hava kirliliği izleme istasyonunun denetimi, 30.01.2013 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Çevre Müdürlüğü'nün sorumluluğundaki ait istasyonların varlığı ve yerleri ile ilgili herhangibir bilgi alınamamıştır.

3. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME:

Yukarıda ayrıntıları anlatılanlar değerlendirildiğinde; hava kirliliği ile mücadele, bir günde, birkaç kamu kurumundaki birkaç kişi/mühendis ile yapılabilecek, kısa vadeli bir çalışma değildir. Bu çalışmalar, kurumlararası işbirliği ile uzun soluklu ve dirayet isteyen çalışmalardır.

Bu çalışmalarla Bursa, ilk iki dönemde ülke düzeyinde 1. derecede havası kirli olan iller listesinden çıkmış, bu çalışmalar Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından uluslararası platformlara sunulmuştur.

Ancak geçen süreçte bırakılan bu çalışmalarla Bursa'da hava kirliliği artık yine öncelikli kent sorunlarından olmuştur. Bu mücadele bırakıldığında, uzun süreçlerde halkın sağlığını etkileyen sonuçlar doğmaktadır.

Çevre İl Müdürlüğü'nün kurumlar arası işbirliği ile yapılacak bu çalışmaları fazladan bir iş yükü veya Yönetmeliklere aykırı bir davranış olarak görmemesi; bağımsız denetim olarak değerlendirmesi gerekmektedir. Bunun kabul edilmemesi durumunda ise bu çalışmaların başarıya ulaşamayacağı, etkin önlemlerin alınamayacağı bilinmelidir. Mevcut durumda Çevre İl Müdürlüğü'nün çalışmalarının yetersiz kaldığı da, Bursa'nın havasının gün geçtikçe daha da kirlenmesi ispatlamaktadır.