Kaza Ötesi Facia!

8 Kasım 2017 tarihinde, Bursa Gürsu Organize Sanayi Bölgesi'nde bulunan bir iplik boyahane fabrikasında meydana gelen, 5 kişinin hayatını kaybetmesi ve 15 kişinin yaralanmasına yol açan patlamaya ilişkin olay yerinde inceleme yapan, TMMOB Makina Mühendisleri Odası (MMO) Bursa Şubesi açıklama yayımladı.

Açıklamaya faciada yaşamını kaybedenlerin yakınlarına başsağlığı, yaralılara acil şifalar dileyerek başlayan MMO Bursa Şube Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Mart, “TMMOB Makina Mühendisleri Odası Bursa Şubesi olarak, Şube Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Mart, ŞYK Sekreter Üye Fikri Düşünceli, ŞYK Sayman Üye Ferudun Tetik, Şube Müdürü C.serdar Sönmez, MMO Akredite Muayene Kuruluşu Şube Teknik Görevlileri Mak.Müh. Zafer Taşkesen ve Mak.Müh. Selçuk Türe'den oluşan inceleme heyetimiz, olaydan hemen sonra olay yerine ulaşmış ve konuyla yakından ilgilenmiş, patlamanın olduğu mahalde incelemeler yapılmıştır.

Bursa Gürsu Organize Sanayi Bölgesi'nde bulunan bir tekstil fabrikasında kurulu buhar kazanı 08 Kasım 2017 günü, patlaması sonucu, fabrika sahibinin oğlunun da içinde olduğu 5 kişi hayatını kaybetmiş 16 kişi de yaralanmıştır.” İfadelerini kullandı.

Patlamanın etkisiyle buhar kazanının parçalarının komşu bina duvarlarını yıktığını, 6 işletmenin de hasar gördüğünü belirten Mart, “Komşu firma içinde yüklemeyi bekleyen bir kamyoneti ağır hasar vererek ön caddeye kadar sürüklemiş, ayrıca caddede bulunan TIR dorsesini de basıncın etkisiyle içeriden dışarı fırlayan parçaların çarpmasıyla çevirmiş ve hasar vermiştir. Buhar kazanının alev-duman boruları, bulunduğu yerden koparak ön caddeye kadar savrulmuş durumdadır.

Fabrikanın giriş bölümünün yer aldığı yan sokakta ise bina kolonları parçalanmış, basıncın etkisiyle buhar kazanının ön aynası ile fabrikada bulunan makina, cihaz ve ekipmanlar dışarı fırlamış, fabrikanın iç duvarları ve çatısı da tamamen yok olmuştur” dedi.

Fabrikanın, Bursa Gürsu Organize Sanayi Bölgesi'nde bulunan merkezi buhar sisteminden yararlanmadığını, kendi buhar kazanını işlettiğini, kazanda yakıt olarak kömür kullanıldığı ifade eden Mart, “Anlaşılan teknolojisini yenilemeyen işletmelerde kaza göz  göre göre gelmiştir” dedi.

Patlamanın nedenleri, yapılacak teknik incelemelerin ardından açıklığa kavuşturuşacağını söyleyen Mart, bir buhar kazanın patlama nedenlerini şöyle sıraladı.

“Susuz Kalması, Basınç Artışı, Ani Basınç Düşüşü, Korozyon Oluşumu, Isıtma Yüzeylerde Kireç Taşı oluşumudur.

Gaz, buhar gibi sıkıştırılabilen bir akışkanla dolu bir kap içine daha çok akışkan sokulursa ya da içerideki akışkanın ısıtılarak iç enerjisi arttırılırsa kap içindeki basıncı artar.

Kabın üretildiği malzemenin dayanabileceği iç/dış basınç farkı vardır. Bu basınç farkı değeri aşıldığında, kap parçalanır ve içindeki akışkan büyük bir hızla çevreye yayılır.

Kap içi ve dışı basınç farkı (enerji farkı) ne kadar büyükse ve olaya katılan akışkan kütlesi ne kadar fazlaysa, patlama o denli şiddetli olur.

Kazan patlamaların çoğunluğu, kazanların çeşitli nedenlerle susuz kalmaları nedeniyle oluşmaktadır. Kazan besleme suyu çevriminde ve su düzey denetim sisteminde oluşan çeşitli arızalar sonucunda, kazanlar susuz kalabilmekte, kazan ocağı, duman boruları sıcaklığı 900-1.000 oC mertebelerine çıkabilmektedir. Bu durumdaki kazana belirli miktarda su verilirse kızgın yüzeylerle ilişkide olan su kütlesi, çok kısa sürede buharlaşır, genleşir ve denetlenemeyen çok yüksek basınç artışları kazanı tümüyle parçalanarak çok büyük patlamalar oluşturur.

Bir diğer neden ise kazan çalışma basıncının, kazan tasarım basıncının üzerine çıkmasıdır. Kazanda yakıt yakılması sürdürülmesine karşın, buhar harcamasının az olması, kazandaki basıncı sürekli yükseltir.

Otomatik denetim elemanlarının olmaması, bozuk olması, veya izlenmemesi nedeniyle kazan işletme basıncı, tasarım basıncının üzerine çıkabilir. Bu basınçta kazan her an patlayabilir.

Deniz düzeyinde suyun kaynama sıcaklığı 100 oC tır. Örneğin 7 atmosfer basınçta suyun kaynama  sıcaklığı ise 170 oC tır. Yani suyun kaynama sıcaklığı olağan koşullardan 70 oC daha fazladır.

Eğer kazandaki buharın sıcaklığı birden düşerse, kazandaki aşırı ısınmış su (Örnekte 170 oC) basıncın etkisinden kurtulduğundan bulunduğu sıcaklığa uygun gelecek, birden bire buhara dönüşerek büyük patlamalara yol açacaktır.

Korozyon, malzemenin oksit veya hidroksit dönüştüğü bir elektrokimyasal işlemdir. Kazan duvarlarında oluşan korozyon, malzemeyi bitirmekte ve patlamalara yol açmaktadır.

Kazan ısıtma yüzeylerinde oluşan kireç taşı, ısıtma yüzeylerini sert bir tabaka olarak kaplamakta, bu kabuklanma da yüzeylerde aşırı ısınmalara ve delinmelere yol açmaktadır.Kireç taşı yüzünden suya yeterince iletilmeyen ısı enerjisi, bu kez ısının geçmekte olduğu yüzey sacı tarafından alınmaktadır. Bunun sonucu kazan yüzeylerinin sıcaklığı hızla yükselmekte, sonuçta yumuşama sıcaklığına ulaşınca dayanımı azaldığından basıncın etkisiyle önce sac balon yapmakta ve sonra patlama olmaktadır.”

Mart açıklamaya şöyle devam etti:

“Genel olarak yapılan değerlendirmede;

1.        Buhar kazanın güvenli kullanılması boyutunda, işçi sağlığı ve güvenliği ile ilgili gerekli önlemler alınmamıştır.

2.        Ucuz iş gücü ve maliyete dayalı olarak güvencesiz çalışma sonucu, deneyimsiz insanlar tehlikeli işlerde çalıştırılmaktadır.

3.        İş Ekipmanları Yönetmeliği kapsamında yıllık periyodik denetimlerin yapılması ve kazanların işletilmesine yönelik mevcut hükümlerin uygulanmaması söz konusudur.

4.        Kamu kurum ve kuruluşlarının yapılması gereken denetimlere ilişkin denetim görevlerini yerine getirmediği görülmektedir.

5.        Kaza sonrası sağlık müdahalelerinin yapılmasının hemen ardından, yangından mal kaçırır gibi enkaz kaldırma işlemine geçilmiştir. Bu tür olaylar, bir kez daha tekrarlanmaması için üzerinde ciddiyetle araştırılması, derslerin çıkartılması ve kamuoyuyla paylaşılması gereken olaylardır. Hatta eksiklikleri ortaya koyması açısından mevzuatın geliştirilmesini sağlayan bir yönü de söz konusudur.

İş makinalarıyla yapılan enkaz kaldırma çalışmaları tüm bu delilleri ortadan kaldırmaktadır. Ayrıca bu tür olaylardan ders çıkartılması için basın kuruluşları olayın ciddiyetini tüm yönleriyle kamuoyuyla paylaşmalıdır.

TMMOB Makina Mühendisleri Odası (MMO), meydana gelen “iş cinayetleri”nin işçi sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmaması ve yeterli denetimlerin yapılmamasından kaynaklandığını yıllardır ifade etmektedir.

Odamız bu konuda ciddi uyarılarda bulunmakta, sürekli olarak çalışma yaşamı ile ilgili yapısal sorunlar ve yanlış uygulamalara işaret etmekte, yargıya başvurmakta fakat siyasal iktidar bildiğini yapmaya devam etmektedir.

Bir kez daha uyarıyoruz;

Ucuz işgücü ve ucuz maliyete dayalı esnek, güvencesiz çalışmanın artması, özelleştirme, sendikasızlaştırma, taşeronlaştırmanın yaygınlaşması, denetimlerin yetersizliği ve/veya yokluğunun giderilmediği; Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Türk Tabipleri Birliği, sendikalar ve üniversitelerin görüşleri kamu ve özel sektörce gözetilmediği müddetçe ne yazık ki benzeri olaylar sürecektir.

Bu kaza nedeniyle, özellikle tekstil ve otomotiv işletmelerinde yoğun olarak kullanılan yüksek işletme basıncına sahip buhar kazanlarının, İş Ekipmanları Yönetmeliği gereği her yıl akredite, bağımsız denetim kuruluşlarına basınç test ve denetimlerinin yaptırılması gerektiğini, belirtiyoruz. 

Ayrıca buhar kazanlarını işleten operatörlerin de eğitimden ve sonrasında sınavından geçirilerek belgelendirilmesi gerektiğini belirtiyor, yetkilileri ve halkımızı bir kez daha uyarmak istiyoruz."