Bireysel ve Merkezi Isınma Sistemlerinin Karşılaştırılması

Genel

Bireysel ısınma kavramı, özellikle doğal gaz ile ülke ve sektör gündemine gelmiştir. Başlangıçta, kalorifersiz apartmanların doğal gaza dönüşümünde, hem karar hem de uygulama süreçleri bakımından sağladığı kolaylık nedeni ile tercih edilen bireysel ısınma ya da kombi kullanımı, giderek merkezi ısıtmalı bina dönüşümlerinde de yüksek oranlarda tercih edilir olmuştur. Devamında da teknik manada bilimsel bir nedene dayanmayan bu tüketici eğilimi, kombi ve inşaat sektörlerince vazgeçilemez ve dayanılamaz bir pazarlama verisi olarak değerlendirilmiştir. Son 25-30 yıl içinde inşa edilen ve binlerle konut içeren siteler içinde merkezi ısınma kullanımı yok denecek kadar azdır. 30-40 m²‘lik bağımsız bölüm içeren konutlarda bile tereddütsüz bireysel ısınma uygulanmış ya da bireysel ısınma satılmıştır.

Örnek olarak, 2010’lu yıllarda, aynı semt içinde yapılmış konut projeleri:

Kent Plus: 2.044 adet
Uphill: 1.600 adet
Myworld: 3.626 adet
Soyak Yenişehir: 3.000 adet

Yukarıda, daire sayıları yazılan ve bölgesel ısıtma, kojenerasyon önerilecek-öngörülecek bu proje gruplarında toplam 10.300 adet kombi kullanılmıştır.

DOSİDER’in 2008’de yayınladığı sektör envanterine bakacak olursak:

Çelik Kazan: 4.728                                                            Hermetik Kombi: 571.669
Döküm Kazan: 1.641                                                        Bacalı Kombi: 12.284
Döküm Atmosferik Kazan: 327                                      Yoğuşmalı Kombi: 60.047
Yoğuşmalı Yer Tipi Kazan: 383
Yoğuşmalı Duvar Tip Kazan: 9.860

Toplam kazan adeti 16.939, toplam kombi adeti ise 644.000’dir. Kazan, sayısal olarak %2,5 mertebelerinde tercih edilmekle beraber, ortalama 10 konut için bir kazan satıldığı düşünüldüğünde, kullanımın-ihtiyacın minimum %20’sine cevap verebilmiştir.

Karşılaştırmada Kriterler

Burada, tabii ki her iki uygulamadan herhangi biri tümü ile yanlış, diğeri tümü ile doğru diyemeyeceğiz. Burada makalenin de konusu gereği her iki uygulama başlıca; yatırım, işletme-servis, yanma-yakıt ekonomisi, mimari, estetik, emniyet, arz güvenliği, konfor, ömür ve çevre yönleri ile karşılaştırılacaktır.

A. Yatırım

Bireysel ısınmada:

- Mevcut ısınmadan doğal gaza dönüşüm yapılıyor ise toplu karar almadaki kolaylığı;
-Apartman veya site ortak yatırımın sadece kolon tesisatı yapımından ibaret olması ve maliyetinin işin bütününe göre çok düşük olmasından ötürü dönüşüm isteyen her bağımsız bölüm bireysel uygulamasını kendi imkânlarına göre planlayıp yaptırabilmesi gibi avantajlara karşılık;

- Yüksek ilk yatırım maliyeti (Zen Projesi örneklemesi/ bireysel: 19,3$/m2  -  merkezi: 13,6 $/m²),

- Bodrum ve çatıya göre daha kıymetli ve daha çok tesisat alanı,

- Mevcut merkezi sistemlerden dönüşümde, konut içlerinde gerekli tesisat ve dekorasyon tadilatları için ilave olarak ortalama 5000-6000 TL bütçe,

- Ekonomik ömrünü doldurmadan zayi olan mevcut tesisat gibi dezavantajlar içerecektir.

Merkezi ısınmada ise:

- Pay ölçerli uygulama koşullarında dahi %30 - 40 düşük maliyet (Zen Projesi örneği),

- Bodrum veya çatı gibi yapıda değeri en az olan alanların kullanılabilmesi,

- Mevcut sistemden doğal gaza dönüşüm uygulamalarında ise; mevcut tesisatın kullanımı, yalnızca yakma kısmında (kazan, brülör, baca) yenileme, konut başına 1/3-1/2 oranında daha düşük dönüşüm maliyeti, konut ortamı dışında dekorasyon ve tesisat tadilatı gibi avantajlara karşılık;

- Mevcut istemden doğal gaza dönüşüm uygulamalarında karar için %51 çoğunluk,

- Bütün bağımsız bölümlerin finansmandaki paylarını zamanında ödeyememeleri,

- Bağımsız bölüm bazlı ölçüm ve zonlama için (pay ölçer-enerjimetre-substation) için ilave bütçe gerekliliği gibi dezavantajları sıralayabiliriz.

B. İşletme-Servis

Bireysel ısınmada:

-Az kullanılan konutlarda yakıt ve az aşınmadan dolayı düşen kullanım ve servis-bakım giderleri,

-Bağımsız veya site-apartman yönetimlerini ilgilendirmeyen ödeme olanağı,

-Ofis-konut karışık kullanımlı yapılarda daha az paylaşım ihtilafları,

-Çok az kullanılan toplu yapılarda (yazlık, site vb.) kısa süreli bireysel ısınma taleplerinin bağımsız karşılanabilmesi gibi avantajlara karşılık;

-Bağımsız her bölüm için ayrı ayrı bakım, yedek parça, servis maliyeti ve yönetimi,

-Özellikle garanti sürelerinin bitiminde beliren ve artan servis giderleri,

-Her konutta cihazı tanıyan-izleyen ve otomatik kontrol var ise ayarlarını yapabilen en az bir kişiye ihtiyaç olması gibi dezavantajlar bulunmaktadır.

Merkezi ısınmada ise:

-Sistem cihaz yükünün tek bir noktada olması nedeni ile bağımsız bölüm başına düşük ve site, apartman aidatları içinde tanımlanan servis, yedek parça ve yenileme maliyetleri,

-Bakım, kontrol ve otomatik kontrol işletmesi için tüm yapıya, 1 veya 2 eğitimli kişinin yeterliliği şeklinde açıklanacak avantajlara karşılık;

-Ödeme veya özellikle eksik ödemeler için finansman yönetimi,

-Bağımsız bölüm bazlı ölçüm ve zonlama için tesis edilen pay ölçer - enerji metre sistemlerin işletmesi için ilave bütçe gerekliliği gibi dezavantajlar bulunmaktadır.

C. Yanma-Yakıt Ekonomisi

Bireysel ısınmada:

Az kullanılan veya hiç kullanılmayan bağımsız bölümlerde düşen yakıt giderlerine karşılık;

- Kombilerin ısıl güçleri bağımsız bölüm ısı yükünden ortalama %100 fazla olduğu ya da 120m² bir konutta maksimum yükün 10.000 kcal/h olabileceği gerçeği ile nerdeyse tüm kombilerin kısmi yükte çalışması sonucu ya da düşük alev boyunda yakma ve hava fazlalığı sonucu (yoğuşmalı cihazlar hariç), Şekil 1’de tanımlanan düşük yanma verimi,

-Her bağımsız bölümde ayrı yanma,

-Müşterek hacimlerin ısıtılmaması ve sürekli oturulan bağımsız bölümlerin, oturulmayan bölümleri de ısıtmaları nedenleri ile yükselen yakıt giderleri gibi dezavantajlar bulunmaktadır.

Örnek aldığımız Zen projesi model çalışmasında bireysel ısınmanın yakıt giderlerini  %11 artıracağı belirlenmiştir. Tabii bu fark, tüm kat maliklerine eşit dağılım şeklinde olmayacağı gibi birinin avantajı diğerine dezavantaj veya daha yüksek oranlı bir yakıt maliyeti olarak yansıyabilecektir.

Merkezi ısınmada ise:

-Üfleme brülörlü kazanlardaki hava gaz oranının her kademe de sabit olması nedeni ile tüm yüklerde yüksek ve eş yanma verimi,

-Oransal brülör ile pay ölçer ile birlikte dış hava kompanzasyonlu otomatik kontrol uygulamalarında azalan yakıt tüketimi sağlanabilmesine karşılık;

- Mevcut binalar veya mevcut bina dönüşümlerinde sürekli kullanılmayan bağımsız bölümlerin de giderlere kısmen veya tam ortak olma zorunluluğu,

-Müşterek harcamalara duyarlı olmayan kat maliklerinden (açık pencere-kapı vb.) kaynaklanan maliyetler gibi olumsuzluklar bulunmaktadır. Bu iki olumsuzluğun da BEP yönetmeliğinin doğru uygulanması ile ortadan kaldırılması mümkündür.

D. Mimari ve Estetik Öncelikler

Bireysel ısınma:

Bireysel ısınmada, yapı bütünlüğü açısından ilk bakışta olumlu bir yan söylenememekle beraber özellikle;

- Dışarı sarkan ve birbirinden farklı görünen kombi egzozları

-Mevcut sistemden dönüşümlerde ise; daire içlerinde ki zorunlu tadilatlar, yatay borulamalar, sonradan oluşturulan kombi mekânları vb. nedenler ile estetik ve mimari bütünlüğü korunamayan bağımsız bölüm ve bina dış görünümleri ortaya çıkmaktadır.

Merkezi ısınmada ise:

-Yeni yapılarda geleneksel mimari veri veya fonksiyonların değişmemesi,

-Mevcut sistemden doğal gaza dönüşümlerde ise yapının ve bağımsız bölümün orijinal durumunun muhafaza ediliyor olması gibi sonuçlar yapıların mimari-estetik bütünlüğünün korunması açısından önemli bir artı olmaktadır.

E. Emniyet

Osmangazi Üniversitesi’nden Prof. Dr. Muammer Kaya’nın 2008 araştırmasına göre;                                                                                   

-Türkiye’de son 5 yılda bireysel kullanıma bağlı olarak 10.000 baca kazası yaşanmıştır.

-Bu kazalardaki ölüm sayısı 500’dür (Trafik kazalarını takip eden ilk sıra).

-Bu ölümlerin; %63’ü soba, %30’u şofben, %7’si ise kombi kaynaklıdır.

Bu verilere göre bireysel ısınmada:

-Her bağımsız bölümde ayrı ve sürekli gaz yakılmasından dolayı yükselen, yüksele gelen gaz kaçağı nedeni ile patlamalar,

-Duman gazlarının kontrol edilememesi nedeni ile CO zehirlenmesi ve boğulma risklerinin emniyet açısından önemini veya dezavantajını öne çıkarmaktadır.

Merkezi ısınmada ise:

- Yanmanın bağımsız bölüm veya konutlar dışındaki tek mekânda olması,

-Yanma mekânının sürekli kontrol altında tutulabilmesi,

-Gaz kaçağı ve deprem alarm sistemi uygulamalarının zorunluluğu nedenleri ile duman ve patlama kaynaklı kaza riskleri çok daha düşüktür.

F. Arz Güvenliği

Ulusal veya uluslararası ticari nedenler ya da boru hatlarındaki arızalar sonucu doğal gaz arzının kısa veya uzun süreler ile durdurulması olasılıkları özellikle ağır kış koşullarında insan sağlını direkt etkileyecektir. Doğal gaz kullanımında göz önünde bulundurulması gereken bu olasılıklarda merkezi ısınmada;

-Tank depolayacak alana sahip tüm yapı ve sitelerde diğer gaz kaynaklarının (LPG-LNG) sisteme adaptasyon kolaylığı,

-Brülör değişimi ile sıvı yakıt kullanım kolaylığı,

-Daha da ötesi kazan değişimi ile katı yakıt kullanma kolaylığı veya alternatiflerini kullanabilme olanaklarına sağlayabilmektedir.

Bireysel ısınmada ise tek alternatif –imkânlar dâhilinde– “kombiyi kapat – sobayı yak” olabilecektir.

G. Çevre

Doğal gaz gibi fosil yakıtların kullanılmasında; güncel çevre sağlığı için; Nox-SO2 ve CO emisyonlarını, sera etkisini önlemek için de; CO2 salımını düşürmek amaçlanmaktadır. Yapılardaki enerji kimlik karnesi vb. uygulamaların, yakıt ekonomisinin yanı sıra diğer bir önceliği de çevre sorumluluğudur.

Bu konuda;

Bireysel ısınma, daha çok yakıt tüketimi sonucu daha fazla duman ve beraberinde CO2 salımına da sebep olacaktır. Yoğuşmalı kombinin zorunlu hale getirilmesi doğru kullanım koşullarında bu dezavantajı azaltacaktır.

Merkezi ısınma ise;

-Düzenli bakım ve ayar, emisyon ölçümü ve ayar koşullarında oransal yanma olanağından üst seviyede yararlanılması sonucu CO salımı çok düşük seviyelere indirilebilmesine,

-Daha fazla duman ve beraberinde CO2 salımının azaltılabilmesi için de otomatik kontrol, oransal yanma ve pay ölçer uygulamalarının yaygınlaştırılmasına olanak sağlamaktadır.

H. Konfor

Bireysel ısınma:

-Her bağımsız bölüm manuel müdahalenin kolaylığı nedeni ile arzu edilen sıcaklıkta ısıtılabilmesine karşılık,

-Merdiven holü gibi müşterek hacimlerin ısıtılmaması sonucu apartman içinde ve özellikle daire girişlerinde azalan konfor,

- Arıza halinde; servis müdahalesine kadar ısınmama ve sıcak su kullanamama riski,

-Mevcut merkezi sistemden doğal gaza dönüşüm uygulamalarında ise; konutların bütününde iş yapılıyor olması nedenleri ile gürültü ve toz başta olmak üzere uzun sürelere yayılan pek çok sorun konfor ve insan sağlığını olumsuz manada etkilemektedir.

Merkezi ısınmada ise:

-Yapının tek kaynaktan ısıtılıyor olması ile belirsiz-beklenmedik ısıl davranışların ve sıcaklık değişimlerinin önlenebilmesi,

-Arıza koşullarında 2. veya yedek kazanı olan yapılarda konforun devamlılığı,

-Mevcut sistemden doğal gaza dönüşüm uygulamasında da tüm müşterek ve bağımsız hacimlerin orijinal projenin bütünlüğüne uygun ısıtılıyor olması gibi konfor avantajlarına karşılık;

-Merkezi ısınma koşullarının üstünde veya altında sıcaklık talebi olan bağımsız bölümlerin elektrik vb. diğer kaynaklara başvurmak zorunda kalması ya da haksız yakıt ücreti ödemesi gibi bireysel manada dezavantajlar akla gelmektedir.  Bu dezavantajlar, özellikle kalorimetre-pay ölçer-daire istasyonu vb. uygulamalar ile önlenebilmektedir.

I. Ömür

ASHRAE 2003, HVAC Applications SI Edition owning and operationing costs 36, 3 sayfa, Tablo 3’e göre; serpantinli su ısıtıcılarına 20 yıl, dökme demir su ısıtıcılarına 35 yıl, çelik kazanlara (duman borulu) 25 yıl, dökme demir kazanlarına ise 35 yıl ömür tanımlanmıştır.

Kombiler için ise ortalama 15 yıl ömür bildirilmekle birlikte, ülkemizdeki uygulamalarda 10. yıl itibari ile yenilenen pek çok ürün olmuştur.

İGDAŞ İstanbul yenileme ortalaması: 800-1000 kombi/hafta olarak görünmektedir.

Bu bilgiler ve veriler ile birlikte ele alındığında;

Bireysel ısınma:

-Ancak çok az kullanılma koşullarında cihaz maksimum ömrü ile sınırlı ömür,

-Her ölçekteki finansman talebini karşılayabilme ve rekabet nedenleri ile çok farklı kalitelerde ve ömürde ürün arzı,

-Sürekli kullanım ve kombine çalışma koşulları nedenleri ile ortalama 10-15 yıllık periyotlarla cihaz yenileme gerekliliği başlıca ömür faktörleri ve sonuçlarıdır.

Merkezi ısınmada ise, ortaklaşa finansman olanakları sonucu:

-Düzenli bakım ve servis,

-Döküm veya özel alaşımlı çelik gibi yüksek ömürlü malzemelerden mamul ürünleri satın alabilme kolaylıkları cihaz ve sistem ömürlerini artırılabilmektedir. 25-30 yıl Türkiye için ortalama ömür sürelerdir.

Kaynaklar

[1] MMO Enerji Yıllığı, 2009
[2] Dosider 2008 Envanteri
[3] Sarven Çilingiroğlu, Zen Projesi Analizleri

Yazar: Kültiğin Osman Biber – Makina Mühendisi,
Kadıköy İlçe Temsilciliği Yürütme Kurulu Üyesi