YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİNDE DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR

Onur Ayhan Kılyar
Makina Mühendisi
Mekanik Tesisat Birimi

Mekanik Tesisat alanında, yangın mekanik tesisatlarının projelendirmesi ve uygulaması uzmanlık gerektiren özel bir kısımdır. Yangın mekanik tesisatı, geleneksel mekanik tesisat kültürünü ele aldığımızda bizler için yeni sayılabilecek bir tesisattır. Mekanik tesisat disiplinlerden en temel farkını yapılan hataların sonuçlarının geri dönülemez olması olarak açıklayabiliriz. Yangın tesisatlarında yangın olayı yaşanırken söndürme sistemi tasarlanmak istediği şekli ile çalışmaz ise “Biz burada hata yapmışız, düzeltmemiz gerekir” deme şansımız bulunmamaktadır. Kısacası yangın tesisatlarında yapılacak proje, uygulama, denetleme ve onay işletme, periyodik kontrollerdeki hataların geri dönüşü çoğu zaman olanaksızdır.

Yangın söndürme sistemlerinde dikkat etmemiz gereken durumlar ile alakalı birkaç maddeyi inceleyelim:

1- Ortak kullanılan su depolarında yangın pompalarının ve kullanım suyunda kullanılan hidroforların pompa emişlerinin aynı kotta olması durumu.

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik ilgili maddesinde, “Madde 92 - (2) Sulu söndürme sistemleri için kullanılacak su depolarının yangın rezervi olarak ayrılmış bölümlerinin başka amaçla kullanılmaması ve sadece söndürme sistemlerine hizmet verecek şekilde düzenlenmesi gerekir.”

Makina Mühendisleri Odası olarak, yaptığımız denetimlerde en çok karşılaştığımız eksiklik maddelerinden birisidir. Yapılan tasarım ve hidrolik hesaplamalarda ihtiyaç duyulan yangın suyu deposu kapasitesi kadar veya daha fazlasını fiziki olarak rezerve etmemiz zorunludur. Ancak çoğu zaman yapılarda kullanılan kullanım suyu hidroforları, yangın pompaları ile aynı kottan emiş yapmaktadır. Bir su kesintisi ve kesintinin uzun sürmesi durumunda depodaki su kapasitesi azami değerlerin altına inmesi kaçınılmazdır. Depoya her ne kadar sensör, seviye göstergesi, otomasyon sisteminde izleme gibi özellikler tesis edilse de alınan önlemlerin arıza yapması doğru çalışmaması ve deponun istenilen seviyeye gelmesi insan faktörüne bırakılmaktadır. Bu açıdan da bakıldığında yangın suyu rezervinin mutlaka fiziki olarak ayrı olması gereklidir.

2- Yangın Pompalarını sonrası tesis edilen emniyet ventili veya relief valf gibi emniyet elemanlarının ana kolektör üzerine veya pompa çıkış vanası sonrasına tesis edilmesi.

TS EN 12845 ilgili maddesinde, ENG. “10.5 Arrangements shall be made to ensure a continuous flow of water through the pump sufficient to prevent overheating when it is operating against a closed valve. This flow shall be taken into account in the system hydraulic calculation and pump selection. The outlet shall be clearly visible and where there is more than one pump the outlets shall be separate.”

TR. “10.5 Pompa kapalı bir vanaya karşı çalışıyorsa, pompanın aşırı ısınmasını önlemek amacıyla, pompadan yeteri miktarda su akışını sağlayacak düzenlemeler yapılmalıdır. Bu akış sistemin hidrolik hesabında ve pompa seçiminde dikkate alınmalıdır. Çıkış net bir şekilde görünmeli ve birden fazla pompa varsa çıkışlar ayrılmalıdır.” Elektrik ve dizel tahrikli pompaları ayrı ayrı ele aldığımızda, elektrikli pompalarda devir hızı sabittir bu sebeple basınç artışı beklenen değerlerin üzerine çıkması düşünülemez. Bu pompalarda basınç değeri bizim seçimimiz olduğu için sistem için tehlike arz etmediğini biliriz. Yangın pompasının kapalı vana durumu ile karşılaşması durumunda ise başka bir istenmeyen durum ortaya çıkacaktır. Pompada su akışı olmadığında pompa ısınmaya başlayacaktır. Yönetmelik ve standartlara uygun olan pompalarda bunu önlemek için pompanın hemen çıkışında bir sirkülasyon rahatlatma valfi bulunur ve öncesinde vana bulunmaz. Bu sayede sirkülasyon rahatlatma valfi kurulu olduğu basınç değerinde kendisini açacak ve bir miktar su akışı sağlayarak pompa bu su ile ısınmasını önleyecektir.

Dizel pompalarda ise durum biraz daha farklıdır. Dizel pompaların devir hızı gaz ayarına göre değişkenlik gösterir. Bu durum yangın söndürme sistemi içinde tehlike oluşturacaktır.

Hidrolik hesaplamalarda P sistem ≤ P kapalı vana x 1.21 + P depo, statik gibi bir durum söz konusu ise dizel pompalara relief valf tesis edilmesi gerekecektir. Relief valf bir güvenlik elemanıdır ve ihtiyaç durumunda daha yüksek debide su akışı sağlamak mümkündür. Uygulamalarda ise relief valfleri kolektör üzerinde (pompa ile arasında birçok vana oluyor) ve iki pompa için bir adet kullanıldığını görmekteyiz. Bu duruma özellikle dikkat edilmesi gereklidir.

3- Yangın Söndürme Sistemlerine tesis edilen pompaların karakteristik eğrilerinin uygun olmaması, standartlara uygun olmaması, yangın pompası yerine kullanım suyu hidroforu kullanılması (Yüksek tehlike sınıfı haricinde sadece yangın dolabı kullanımının zorunlu olduğu yerler dahil değildir).

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik ilgili maddesinde, “Madde 93 - (1) Yangın pompaları; sulu söndürme sistemlerine basınçlı su sağlayan, anma debi ve anma basınç değeri ile ifade edilen pompalardır. Pompaların, kapalı vana (sıfır debi) basma yüksekliği anma basma yüksekliği değerinin en fazla %140’ı kadar olması ve %150 debideki basma yüksekliği anma basma yüksekliğinin %65’inden daha küçük olmaması gerekir. Bu tür pompalar, istenen basınç değerini karşılamak şartıyla, anma debi değerlerinin %130’u kapasitedeki sistem talepleri için kullanılabilir.”

Yangın Pompaları karakteristik eğrisi diğer pompalardan farklıdır. Yangın pompaları daha yatık bir basınç-debi eğrisine sahipken hidroforlar daha dikey bir basınç-debi eğrisine sahip olabiliyor. Yönetmelik tanımına göre pompaların etiketlerinde bulunması gereken değerler anma debi ve anma basınç değerleri ile tariflenen sabit ifadelerdir ve aşağıdaki grafiği sağlamak durumundadır.

Birçok denetimde yangın pompası olarak tesis edilen pompaların yönetmelik ve standartların gereklerini sağlamadığını görüyoruz. Dış görünüş olarak çokta ayırt edilemeyen pompaların basınç-debi eğrilerini inceleyerek fikir sahibi olabiliriz ancak yönetmelik ve standartların tariflediği diğer maddeleri de göz önünde bulundurmamız gerektiğini de unutmamalıyız.