OTOBÜS YANGINLARI ÖNLENEBİLİR!...

OTOBÜS YANGINLARI ÖNLENEBİLİR!...

Basında, Anadolu Otoyolu’nun Düzce kesiminde seyir halindeki bir yolcu otobüsünde yangın çıktığı, ölen ya da yaralananın olmadığı yangında otobüste hasar meydana geldiği ve Düzce ve Sakarya'dan sevk edilen itfaiye ekiplerinin alevleri söndürdüğü haberi yer almaktadır.

Covid-19 Pandemi Salgınında “Yeni Normal” şeklinde ifade edilen bu günlerde, tatil dönemini de dikkate aldığımızda, karayolu ile toplu seyahatlerde artışlar yaşanmaktadır. Benzer haberleri yaşamamak, duymamak için, mesleki sorumluluğumuz gereği aşağıdaki bilgileri kamuoyuyla paylaşmayı bir gereklilik olarak görmekteyiz.

Ülkemizde; bütün motorlu araçlarda olduğu üzere, otobüsler de Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın yayımlamış olduğu AB Teknik Mevzuatıyla aynı olan teknik düzenlemelere uygun olarak üretilmekte ve aracın piyasaya arzı için söz konusu motorlu araca “tip onayı” verilmektedir.

Motorlu araçların tescilinden, yani satışından sonra, araçların üretim standartlarının devam edip etmediği ve tescil görmüş araçlarda, sonradan yayınlanmış yasal yönetmelikler ve mevzuatlar çerçevesinde, araçlar üzerinde yapılması gereken değişikliklerin ve uygulamaların, yapılıp yapılmadığının denetimi ve kontrolü, Ulaştırma ve Alt Yapı Bakanlığı’na bağlı, Kara Ulaştırma Genel Müdürlüğü sorumluluğundadır.

Otobüs Yangınlarının Önlenmesi İçin Mevcut Yasal Düzenlemeler

M2 (azami yüklü ağırlığı 5000 kg’a kadar olan yolcu taşıyan motorlu araçlar) ve M3 (azami yüklü ağırlığı 5000 kg’dan fazla olan yolcu taşıyan motorlu araçlar) kategorisi araçların genel yapısı ile ilgili teknik düzenlemeleri içeren (UNECE-R107 ) regülasyon ülkemizde yayımlanmıştır. Bu regülasyona göre, araçlarda yangına karşı önlem alınması zorunludur. Ayrıca, 26 Haziran 2012 tarih ve 28335 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, Araçların İmal, Tadil ve Montajı Hakkında Yönetmelik (AİTMY)’in, 1.54 maddesinde, “Araçların, sürücü bölmesi arkasında yer alan motora (motorun en ön noktası, sürücünün arkasındaki ilk koltuk sırasının gerisinde olandır) sahip olmaları ve sürücü bölmesi, motor bölmesi ve yanmalı bir ısıtıcı bulunan her bir bölmede aşırı sıcaklık oluşması durumunda araçlar, sesli ve görsel (sinyal) işaret ile sürücüyü uyaran bir alarm sistemiyle donatılır” ifadesi yer almaktadır.

1 Aralık 2012 tarihinden sonra üretilecek araçlar, UNECE-R107 Regülasyonuna göre, mevcut araçlarda (1 Aralık 2012 tarihi öncesi tescil görmüş araçlar) ise TSE’nin standardlarını belirlediği ve yayımladığı “Yangın Algılama ve Alarm Sistemleri” nin, 2005 model ve sonrası, motoru sürücünün arkasındaki ilk koltuk sırasının gerisinde olan M2 ve M3 kategorisi araçlarda bulunması, 1 Kasım 2013 tarihinden itibaren zorunlu hale getirilmiştir.

Şehirlerarası otobüslerde 1 Haziran 2020 tarihine kadar “Otomatik Yangın Söndürme Sistemleri” nin yaptırılmış olması bir zorunluluktur.

Yeni üretilen araçlarda, yangın algılama ve alarm sistemleri kullanılmakta ve hatta bazı otobüs üreticileri, yangın söndürme sistemini de otobüslere monte etmektedir.

Ancak, sistemin herhangi bir nedenle aktive olması durumunda, sistemin (söndürme sistemi) tekrar aktif hale getirilmesi, maliyetlerin yüksek olmasından dolayı sistemin yeniden hazır hale getirilmesinden imtina edilmektedir. TÜVTÜRK araç muayene istasyonlarında, sistemin çalışıp çalışmadığına dair değerlendirmede, sistemin çalışmaması, hafif kusurlar listesinde yer almaktadır. Mevcut araçlarda ise, yangın algılama ve alarm sisteminin araçlara montajı, 2020 yılına kadar ertelenmiştir.

Otobüs Yangınlarının Nedenleri

Yukarıda verilen bilgilerden sonra, otobüs yangınlarının nedenlerini değerlendirmek daha uygun olacaktır. Bu nedenler aşağıdaki gibi sıralanabilir: Otobüslerde oluşan yangınların, %70-74’ü motor odasından çıkmaktadır. Euro 4, 5 ve 6 dizel motorlarda yakıtın püskürtme basıncı çok yüksektir (1500- 2000 bar). Bu nedenle, motor odasında bulunan yakıt sistemini oluşturan parçaların bakım ve onarımlarının, eğitim almış personel tarafından yapılması önemlidir. Motor odasındaki yakıt sisteminin bakım ve onarımının, tekniğe uygun olmaması durumunda, zaman içerisinde tehlikelere yol açacağı aşikârdır.

Ayrıca, emisyon seviyelerindeki kısıtlamalar nedeniyle oluşan yüksek yanma sıcaklıkları ve motor bölmelerinin daha iyi izole edilmiş olması nedeniyle artan parça sıcaklıkları, araçların motor bölümünden başlayan yangınlara neden olmaktadır. Diğer taraftan, solventle inceltilmiş 10 numara yağın ve EN590 standardı dışında kullanılan yakıtların da, motorlarda oluşturduğu yüksek ısı da, motor odasında bulunan bazı malzemelerin yanmasına neden olmaktadır.

Yetkili olmayan veya eğitimsiz personel tarafından, elektrik tesisatları üzerinde yapılan tadilatlar. Araçlar üretildikten sonra, araç hakkında teknik bilgisi olmayan ve hiç bir eğitim almamış, araç elektriği konusunda yetersiz kişilerin, araçlar üzerinde yaptığı elektriksel tadilatlar, araçların yanmasına neden olabilmektedirler. Bu tadilat ancak, bir mühendis tarafından projelendirilmeli ve yetkili bir onay makamı tarafından onaylanmalıdır.

Araç periyodik bakımları, araç üreticisinin belirlediği periyodlarda ve yetkili servislerde veya eğitim almış ve yetkilendirilmiş personel tarafından yapılmalıdır. Ancak, piyasada bu tip tadilatlar, yetkisiz ve eğitimsiz kişiler tarafından yapılmakta ve herhangi bir onay alma zorunluğu bulunmamaktadır. Ayrıca, otobüslere üretim sonrası monte edilen, multimedia sistemleri de, tadilatlar kapsamında yer almakta ve standartları bulunmaktadır. Yine, bu sistemlerin araçlara montajı, çoğunlukla eğitimsiz kişiler tarafından yapılmaktadır.

Yetersiz Teknik Denetim:

• Türkiye’deki Araç Muayenesi, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından yönetilmektedir. Araç muayene işleminin özel firmaya devredildiği tarihlerde ülkemizde de araç muayene işlemleri, AB’de devrede olan 96/96/EC teknik mevzuatına göre yapılmaktayken, bu süre içinde AB’de iki değişiklik olmuştur: Önce 2009/40/ EC ve sonrasında 2009/40/ EC direktifinin yerine geçen  2014/45/ EC. Ancak Türkiye bu mevzuatları iç hukuka dahil etmemiştir.
• 2009/40/EC mevzuatına göre üye ülkeler isterlerse daha detaylı ek muayeneler yapabilirler. Almanya’daki SP muayenesi gibi ağır ticari araçlara farklı bir organizasyon ile detaylı ve parçaları söküp inceleyerek detaylı bir muayene yapılabilir. Almanya’da otobüslere yılda bir yapılan muayene (HU) dışında 3 adet SP muayenesi yapılmaktadır. Bu şekilde araç güvenliğini ve tip onayı etkileyen parçaların (fren balatası/ diski/kampanası kaliperi/ körüğü, yakıt sistemi vs.) güvenli ve onaylı olduğu denetlenir.
• Bizdeki tek muayeneyle ağır taşıtlara bu detayda teknik denetim yapmak mümkün değildir.
• Mevcut muayene ağır taşıtlar için detaylı ikinci teknik denetim olmadığı sürece yetersizdir.

Otobüs Yangınlarının, Önlenmesi İçin Öneriler

Yukarıda verilmiş olan bilgiler ışığında otobüs yangınlarının engellenmesi için öneriler aşağıdaki gibi sıralanmalıdır:

• Öncelikle, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın yayımlamış olduğu teknik mevzuatın, araç trafiğe çıktıktan sonra da, devam etmesi için gerekli denetim ve kontrollerin yapılması sağlanmalıdır.
• Yangın algılama ve alarm sistemleri ile ilgili yayımlanmış olan yönetmeliklerin gerekleri yerine getirilmelidir. Sistemin çalışıp çalışmadığı periyodik olarak kontrol edilmeli, hafif kusurlar listesinden çıkartılarak, ağır kusurlar listesine alınmalıdır.
• Araçlar üzerinde yapılacak olan her türlü tadilatın, yetkili servislerde veya eğitimli ve yetkilendirilmiş personel tarafından yapılması sağlanmalıdır.
• Standard dışı yakıt kullanılmaması için denetimler arttırılmalı ve standart dışı yakıt kullanılmasının sakıncaları hakkında otobüs firmalarına eğitim verilmelidir.

Araçların hizmet sürelerini uzayabilmesi, araç periyodik bakımları tam ve zamanında yaptırılması, karayollarında kaza riski azaltılması, can ve mal güvenliğinin sağlanması ve yola elverişli araçların trafiğe çıkabilmelerini sağlamak amacıyla;

• Araçlarda tip onayının alınmasındaki teknik mevzuatın izlenebilmesi ve geliştirilmesi,
• Yasa ve yönetmeliklere uygun olmayan tadilatların yapılmasının önlenmesi,
• Standartlara uygun doğru yedek parça kullanımının sağlanması,
• Mevcut araçların, mevzuatlara uygunluğunun temin edilmesi hususlarında

MMO (Makina Mühendisleri Odası) tarafından belirlenmiş bir eğitimden geçen ve yetkilendirilen makina mühendislerinin, firmalarda görev alması sağlanmalı ve araçların, “yola elverişli” olmalarını sağlayacak bir kamusal denetim sistemi kurulmalıdır.

Murat KÜREKCİ

MMO Kocaeli Şube Başkanı