ODA YÖNETİM KURULU BAŞKANI EMİN KORAMAZ'IN ANADOLU AJANSI'NA YAPTIĞI ÖZEL AÇIKLAMA...

TMMOB Makina Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı Emin KORAMAZ'ın Kombi, Şofben, Soba Montaj ve Kullanımındaki Sorunlardan Kaynaklanan Baca, Bacagazı–Karbonmonoksit–Zehirlenmelerine Karşı Alınması Gereken Önlemlere İlişkin Anadolu Ajansı'na yaptığı özel açıklama aşağıdadır.

Ön Bilgi: 
Bilindiği gibi geçen yılbaşı gecesi Ankara Çankaya Birlik Mahallesindeki bir apartman dairesinde oluşan doğalgaz kazasında yedi gencimiz yaşamını kaybetmiş, dört vatandaşımız da rahatsızlanarak hastaneye kaldırılmıştı. 
Bu olayın yaşandığı dairede kullanılan kombi, bacalı bir kombi idi. Heyetimizin olay yerinde yaptığı ilk incelemeye göre kazanın ana nedeni, karbon monoksit gazının baca kanalıyla dış ortama gönderilmesini sağlayan kombi ve baca arasındaki alüminyum esnek borunun birçok yerinden yırtık ve delik olması nedeniyle yanma gazlarının bacaya tam olarak iletilemediği, bu nedenle yanma gazlarının daire içerisine yayılması idi. 
Ancak, baca gazı emniyet düzeneği üzerinde herhangi bir inceleme yapılamadığı için, bu düzeneğin görev yapıp yapmadığı hususu boşlukta kalmıştı. Bu hususun mahkeme süreçlerine yansıdığını umuyoruz.
Diğer yandan karbonmonoksit zehirlenmeleri yalnızca şofben ve kombi kaynaklı olmayıp, soba kaynaklı da yaşanmakta özellikle yoksul ve soba ile ısınan yurttaşlarımız yine baca kaynaklı olarak, her yıl çok sayıda zehirlenme sonucu yaşamını kaybetmektedir. 
Aşağıdaki bilgiler, her üç zehirlenme durumuna ilişkin önlemleri kapsamaktadır.
*    *     *
Karbon Monoksit Zehirlenmelerinin Nedenleri 
CO zehirlenmesi genel olarak fosil yakıt dediğimiz kömür, petrol ürünleri, odun, doğalgaz vb. yakıtların yeterli derecede hava olmadığı zaman eksik oksijenle yanmasından kaynaklanmaktadır. Bu durumda yanma ürünü olarak karbon monoksit yerine karbon monoksit gazı oluşmaktadır. 
Karbon monoksit çok zehirli bir gazdır. Yetişkin bir insan, yarım saat boyunca, % 1 oranında CO içeren bir odada kapalı kalırsa kısa sürede yaşamını yitirmektedir. 
Bu gaz havadan hafiftir dolayısıyla duvar ve döşemelerdeki en küçük açıklıklardan, çatlak ve deliklerden komşu mahallere yayılabilmektedir. Renksiz, kokusuz ve tatsız olduğu için insan tarafından fark edilememektedir. 
Bu gaz solunum yoluyla akciğerlerimize gelerek burada temizlenen kana yapışmakta ve kanın vücudumuza oksijen taşımasını engellemektedir. Zehirlenmeye ve ardından da ölüme neden olmaktadır.

Karbon Monoksit Zehirlenmesinin Belirtileri
Uyku hali, baş ağrısı, baş dönmesi, mide bulantısı, bilinç bulanıklığı, genel bitkinlik ve halsizlik yapar. Fark edilince hasta hemen açık havaya taşınmalı, suni teneffüs yapılmalı ve acil olarak 112 aranmalıdır. 

Isıtma Amaçlı Cihazlarda Karbon Monoksit Zehirlenmesinin Temel Nedenleri 
Soba, şofben, kombi gibi bacalı ısıtma cihazlarından kaynaklı Co zehirlenmeleri genellikle 
1.    Standart dışı baca uygulamaları 
2.    Baca temizliğinin yapılmaması 
3.    Yakma cihazlarının bulunduğu ortama yeterli hava girişinin sağlanmaması 
4.    Soba, kombi, şofben, kat kaloriferi gibi cihazların ehil olmayan kişilerce tekniğine aykırı olarak montajının yapılarak devreye alınması 
5.    Yakma cihazlarının yıllık bakım ve kontrollerinin yapılmaması. 
CO zehirlenmeleri ile kömürlü soba ve katalitik yani bacasız LPG‘li veya gazyağlı cihazlar kullanılan evlerde daha sık karşılaşılmaktadır. Her yıl yüzlerce vatandaşımız hatalı soba ve katalitik cihaz kullanımından kaynaklı yaşamlarını yitirmektedir. Yine yakıt olarak LPG kullanılan şofbenlerde de hatalı montaj ve kullanımdan kaynaklı onlarca insanımızı kaybediyoruz. 
Doğalgazlı cihazlarda ise ölümlü kazalar diğer yakıtlara göre nispeten düşüktür. Çünkü yürürlükteki mevzuat uyarınca doğalgaz iç tesisatları yetkili bir makine mühendisinin tam zamanlı olarak çalıştığı gaz dağıtım şirketlerinin yetkilendirdiği ve kayıtlarını tuttuğu firmalarca yapılmaktadır. 
Firmaların hazırladığı projeler gaz dağıtım firmalarınca onaylanmakta, tesisatın montajını müteakip tesisatın son kontrolleri ve testleri gaz dağıtım şirketlerince yapılmakta ve gaz kullanımına sonuç olumluysa izin verilmektedir. 
Ancak tesisat devreye alındıktan sonra periyodik denetimler ve kontrolleri içeren açık bir düzenleme bulunmaması nedeniyle kullanım hataları, bakım eksikliği, tesisatta sonradan izinsiz değişiklik yapılması vb. nedenlerle bu cihazlarda da ölümlü kazalarla karşılaşılabilmektedir. 

Bacalarda Dikkat Edilecek Hususlar
Baca, yanma ürünlerini ve zararlı gazları emniyetli bir şekilde atmosfere atmaya yarayan bir ısıtma sistemi elemanıdır.
1.    Bacalar standartlara uygun yaptırılmalı, baca gazlarının soğumasını azaltmak, baca tepmesini önlemek ve hava şartlarının etkisini azaltmak için bacalar mutlaka yalıtılmalıdır. 
2.    Baca duvarı et kalınlığı en az 10 cm. olmalıdır. 
3.    Baca malzemesi olarak delikli tuğla kullanılmamalı, dolu baca tuğlası, seramik malzeme veya paslanmaz çelik bacalar tercih edilmelidir. 
4.    Baca çevresinde türbülans oluşmaması için baca herhangi bir engelden (yüksek bina, ağaç gibi) en az 6 m. uzakta olmalıdır. 
5.    Baca gazının soğuyarak sızmasını önlemek için baca üzerinde yarık ve çatlak olmamalı. baca iç yüzeyi pürüzsüz olmalıdır. 
6.    Rüzgarlı havalarda baca tepmesini ve yağmur suyunun baca içini ıslatmasını engellemek ve kuşlar, ağaç yaprakları v.b. şeylerin bacanın içine girmesini önlemek için, bacada baca şapkası olmalıdır. 
7.    Yangın emniyeti ve çevresindeki engellerden etkilenmemesi için bacaların çatının en tepe noktasından itibaren yüksekliği en az 50–80 cm. olmalı. Bacanın çatının alt seviyesinden yüksekliği ise en az 1 metre olmalıdır. 
8.    Duman gazları akış hızının her noktada aynı olması için bacaların kesit alanı her noktada aynı olmalıdır. Baca çapının en az 13 cm. olmasını tavsiye ediyoruz. 
9.    Baca yüksekliğinin yeterli olması, baca çekişini iyileştireceğinden etkili baca yüksekliği tek katlı binalarda ve çok katlı binaların en üst katında en az 3,5 m. olmalı ve alev kopmasını engellemek için en fazla 5 m. yi geçmemelidir. 
10.    Isıtma cihazlarının bağlı olduğu bacalara hiçbir şekilde aspiratör vb. başka bir cihaz bağlanmamalıdır. 

Konutlarda Doğalgazın Hangi Amaçlar İçin Kullanıldığına İlişkin Bilgiler
Konutlarımızda doğalgazı ısıtma, sıcak su eldesi ve pişirme amaçlı kullanıyoruz. Isıtma amaçlı cihazlar merkezi ısıtma için kazan, ferdi ısınma için doğalgaz sobası ve kombi cihazlarıdır. Pişirme amaçlı cihazlar ise fırın ve ocaklardır.

Kombiler ikiye ayrılmaktadır.
1)    Hermetik kombiler: Bu cihazlar yanma için gerekli havayı dış ortamdan alıp yanmış gazı tekrar dış ortama veren cihazlardır.
2)    Bacalı Kombiler: Yanma için gerekli havayı bulundukları ortamdan alıp, yanmış gazları uygun bir baca vasıtasıyla dışarı atan cihazlardır

Güvenli Doğal Gaz Kullanımı İçin Yapılması Gerekenler
1)    Ülkemizde doğalgaz dağıtımı doğalgaz piyasası yasası uyarınca gaz dağıtım şirketleri uyarınca yapılmaktadır. Doğalgazın standartlara uygun sağlıklı ve güvenli bir şekilde tesis edilmesi ve kullandırılmasından öncelikle bu şirketler sorumludur. Bu nedenle doğalgaz tesisatları bu kurumlarca yetkilendirilen firmalara yaptırılmalıdır.
2)    Doğalgaz İdarelerince test ve kabulleri yapılmamış tesisatlar kesinlikle kullanılmamalıdır. 
3)    Yürürlükteki mevzuata göre doğalgaz işleri yapan firmalar mutlaka MMO‘dan yetki almış bir makine mühendisini çalıştırmak zorundadır. Odamızca bu mühendislerin yapmış olduğu projeler her proje bazında mesleki denetimden geçirilmektedir. Bu firmalar tarafından yapılan projeler üstünde Oda mesleki denetiminden geçtiğine dair ibare ve mühür mutlaka aranmalı firma uyarılmalı ve bu durum Odamıza bildirilmelidir.
4)    Doğalgaz cihazların devreye alınması mutlaka yetkili servisler tarafından yapılmalıdır.
5)    Cihazların yıllık periyodik bakımları mutlaka yaptırılmalıdır. Bakımlar sadece ilgili ürünlerin yetkili servislerince gerçekleştirilmelidir. Bakım sonrasında yetkili firmadan mutlaka bakım tutanağı imzalı ve kaşeli olarak temin edilmelidir. 
6)    Doğalgaz kullanımına geçtikten sonra da yaptırılması gereken bir tesisat tadilatı söz konusu olduğunda yetkisiz kimselere, projesiz ve onaysız tadilat yaptırılmamalıdır. Bu hem güvenli hem de yasal değildir.
7)    1 m³ doğalgazı yakmak için 10 m³ hava kullanılır. Bu nedenle bacalı cihazların bulunduğu mekânların havalandırılması çok önemlidir. Bu bakımdan bacalı cihazların bulunduğu ortamlardaki havalandırma menfezleri kesinlikle kapatılmamalı, sürekli açık ve temiz tutulmalıdır.
8)    Doğalgaz tesisat boruları işlevi dışında, elektrik topraklaması, çamaşır askısı olarak veya başka amaçlar için kesinlikle kullanılmamalıdır.
9)    Doğalgaz cihazları bağlantı yerlerinden gaz sızıntısı yapabileceğinden temizlik v.b. nedeniyle yerinden oynatılmamalıdır.
10)     Doğalgaz hava ile % 5 ila % 15 oranında karıştığı anda patlayıcı özelliği olan bir gazdır. Herhangi bir elektrik kıvılcımını önlemek için doğalgaz borularının geçtiği mahalde kesinlikle çıplak elektrik kablosu bulunmamalıdır.
11)     Elektrik Tesisatları mutlaka topraklanmış olmalıdır.
12)     Doğalgaz boruları mutlaka açıkta olmalı üzerleri dolap, lambri vb. malzemelerle kapatılmamalıdır.
13)     Bacalı doğalgaz cihazlarında cihaz davlumbazının üzerinde baca tepmesi esnasında cihazın otomatik olarak gazını kesen bir düzenek mevcuttur. Bu sensör kesinlikle iptal edilmemeli ve periyodik bakımlarda yetkili servislerce kontrol edilmelidir. Özellikle 2000 yılı öncesinde doğalgaz kullanımına geçen aboneler bu düzeneğin cihazlarında bulunup bulunmadığını servislere kontrol ettirmeli yoksa bu düzenek bacalı cihazlara ilave edilmelidir.
14)     Doğalgazlı bacaların cihazları yılda en az bir kez itfaiyelere veya itfaiyelerin yetkilendirdiği firmalara temizletilmelidir. Bir metreküp doğal gaz yandığı zaman iki metreküp su buharı oluşur. Çıkan bu su buharı zamanla baca sıvalarını ve tuğlalarını eriterek dökülmelere dolayısıyla baca tıkanmalarına sebep olmaktadır. 
15)    Bir dairede aynı bacaya kesinlikle iki cihaz bağlanmamalıdır. Mutfaklarda birisi şofben veya kombi için diğeri aspiratör için mutlaka iki ayrı baca bulunmalıdır. İki ayrı baca yok ise, kesinlikle bacalı aspiratör kullanılmamalı, filtreli aspiratör kullanılmalıdır. Sıcak su eldesi için LPG‘li şofben kullanan daire sahipleri de bu hususa dikkat etmelidir. 
16)     Apartman yöneticileri binadaki tüm katları kontrol ederek böylesi bir yanlış uygulamayla karşılaşırlarsa gaz dağıtım şirketini mutlaka haberdar etmelidir. Çünkü bir dairedeki hatalı uygulama aynı kolon üzerindeki tüm cihazları etkileyecek ve baca çekişinin azalmasına ve baca gazı tepmelerine neden olunabilecektir.
17)     Doğalgazlı bacalı cihazların bacalara bağlandığı esnek borunun cihazla bağlantılı olduğu çevre tamamen alüminyumlu folyo bant ile izole edilmeli, Bu boru baca içerisine en fazla 3–4 cm. kadar girmeli, boru ile baca arasındaki boşluklar alçı ile sıvanmalı, baca borusu yırtık ve delik olmamalıdır. 
18)    Atık gaz borusu olarak, çok çabuk deforme olan esnek alüminyum bağlantı malzemesi kullanılıyor ise bu bağlantı esnek çelik borularla değiştirilmelidir.
19)    Bacalı cihaz kullanan abonelerin havadaki karbon monoksit oranını ölçerek alarm veren cihazları kullanması baca gazından kaynaklı zehirlenmeleri büyük ölçüde önleyecektir. Yine gaz kaçağında ya da mutfak fırını gibi cihazların vanaları açık unutulduğunda alarm veren düzeneklerin kullanılması doğalgazdan kaynaklı yangın ve patlamaları büyük ölçüde engelleyecektir.
20)     Ülkemizde doğalgaz kullanımına Ankara‘dan başlayarak 1988 yılında geçilmiştir. Ancak 2002 yılına kadar doğalgaz baca standartları imar mevzuatımıza tam anlamıyla yansıtılamamıştır. Bu nedenle öncelikle 2002 yılından evvel gaz verilmiş binalardan başlanarak gaz dağıtım şirketleri veya yetkilendireceği kuruluşlar eliyle tüm bacalı cihazların emniyet donanımları, bacaların kullanıma uygun olup olmadığı tespit edilmeli eksikliklerin giderilmesi sağlanmalı, standart dışı ve risk içeren tesisatların kullanımına izin verilmemelidir.

Karbon Monoksit Dedektörü ve Doğalgaz Dedektörünün Sahip Olması Gereken Özellikler
Anlaşılır açıklama: Karbon monoksit gazının ortamda belirli bir seviyeye ulaşması durumunda veya herhangi bir gaz kaçağı durumunda alarm veren sensörler mevcuttur. Bu aygıtların kullanımının yaygınlaştırılması ve zorunlu hale getirilmesi, bu tür acıları yaşamamızın büyük ölçüde önüne geçecektir. Ancak bu cihazları seçerken ve montajında dikkat edilmesi gereken hususlar bulunmaktadır. 
Öncelikle bu cihazlar TS EN 50291 – TS EN 50270 ve TS EN 50194 standartlarına uygun olmalıdır. Ayrıca cihazların CE işaretli ve TSE Belgeli olmasına, tüketiciler azami dikkat göstermelidir. Ancak, EPDK tarafından çıkarılacak çerçeve bir düzenlemeyle, gerek karbondioksit gerekse doğalgaz kaçak dedektörlerinin bacalı doğalgaz kullanılan konutlarda zorunlu hale getirilmesi, çok daha büyük bir önem taşımaktadır.

Teknik açıklama:
a) CO Dedektörleri:
Ortamdaki karbon monoksit konsantrasyonu 50 ppm in üzerine çıktığında insan sağlığı için tehlike arz etmekte, 100 ppm‘in üzerine çıktığında kişileri komaya sokacak kadar etkili olmaktadır. Ortamdaki karbon monoksit konsantrasyonu 400 ppm‘den fazla olur ve müdahale etmede gecikilirse ölümle karşılaşılabilmektedir.
Bu nedenle CO alarm cihazları ortamdaki CO konsantrasyonu 50 ppm‘i geçtikten sonra yüksek sesle alarm (3,0 metrede 85 db) ve ışıklı ikaz verecek şekilde tasarlanmaktadır.
Doğrudan 220V şehir şebekesine bağlanabilen ya da 9V batarya ile çalışan tipleri mevcuttur. Hem şehir şebekesine bağlanabilen hem de elektrik kesintisinde bataryayı devreye sokarak kesintisiz bir şekilde hizmet sunabilecek dedektörlerde bulunmaktadır.
Yarı iletken sensörlü ya da elektrokimyasal sensör kullanılan tipleri bulunmaktadır. Reset düğmesine basılarak çalışıp çalışmadığı kullanıcı tarafından belirli periyotlarla test edilen tipleri olduğu gibi ayda bir otomatik olarak kendi kendini kontrol eden tipleri de bulunmaktadır.

CO dedektörü tavan seviyesinden 0–40 cm aşağıya yerleştirilmelidir.
Bu cihazlar TS EN 50291 – TS EN 50270 ve TS EN 50194 standartlarına uygun olmalıdır. 
b) Doğalgaz Dedektörü:
Ortamdaki doğalgaz konsantrasyonu % 5 ila % 15 arasında bulunduğunda doğalgaz patlayıcı bir özellik taşımaktadır. Bu cihazlar ortamdaki gaz konsantrasyonu patlama seviyesinin % 5‘ine ulaştığında yüksek sesle alarm (3,0 metrede 85 db) ve ışıklı ikaz vererek kullanıcıyı uyarmaktadır. Genellikle yarı iletken tipi sensörler kullanılmaktadır.

Bu cihazlar Oda tavanından en fazla 0–40 cm. aşağıya monte edilmelidir ve TS EN 50194 standartlarına uygun olmalıdır.
a)    Bu cihazları satın alırken CE işareti taşımasına, garanti ve kalite belgeleri haiz olmalarına mutlaka dikkat edilmelidir. Çoğu ithal olan bu cihazların piyasa gözetim ve denetiminden kalite ve yeterliliğinin kontrolünden Sanayi Bakanlığı sorumludur. Bu cihazlarla ilgili herhangi bir sorunla karşılaşıldığında Bakanlık mutlaka haberdar edilmelidir.
b)    Cihaz seçiminde GAZ Dağıtım Şirketlerine büyük görev düşmektedir. Gaz Dağıtım şirketleri yetki alanları içerisinde kullanılacak bu tür cihazlara mutlaka onay vermeli ve bu konuda tüketicinin mağdur olması önlenmelidir.
c)    Makina Mühendisleri Odası olarak EPDK tarafından çıkarılacak çerçeve bir düzenlemeyle gerek karbondioksit gerekse de doğalgaz kaçak dedektörlerinin bacalı doğalgaz kullanılan konutlarda zorunlu hale getirilmesini önermekteyiz.

Gaz Kokusu Hissedildiğinde Yapılması Gerekenler
Doğalgaz kokusuz bir gaz olmasına rağmen herhangi bir kaçak ve sızıntıda fark edilebilmesi için kokulandırılır. Kaçak halinde sarımsak kokusuna benzer bir koku yayar. Konut ve iş yerinde doğal gaz kokusu hissedildiğinde; 
Konut içinde veya apartmanınızda gaz kokusu duyulduğunda 
1)    Bütün gaz vanalarını kapatılmalıdır.
2)     Kokuyu hissedildiği ortamda bütün pencere ve kapılar açılarak havalandırılmalıdır. Gaz kaçağı az da olsa önemsenmelidir.
3)    Hiçbir elektriksel alet açılmamalı veya kapatılmamalıdır.
4)    Sigara içilmemeli, çakmak veya kibrit kullanılmamalıdır.
5)    Telefon kullanılmamalıdır. Gaz kaçağı bina dışından bir telefonla 187‘ye bildirilmelidir.
6)    Asansör kullanılmamalıdır.

TMMOB Makina Mühendisleri Odası olarak her kış döneminde bacalı cihazların kullanımında dikkat edilecek hususlar konusunda kamuoyunu bilgilendirmeye ve bir toplumsal bilinç oluşturmaya çalışıyoruz. Kış mevsimine girildiği şu günlerde yurtrtaşlarımızı Anadolu Ajansı aracılığıyla gerekli önlemleri almaya çağırıyoruz. Ayrıca "Doğalgazın Konutlarda Güvenli ve Verimli Kullanım Kılavuzu", "Bacalı Cihazların Güvenli Kullanım Kılavuzu" ve "Soba ve Şofben Zehirlenmelerine Dikkat" isimli broşürlerimize Odamızın www.mmo.org.tr adresli web sitesinden de ulaşılabileceği bilgisini de belirtmek isteriz.
Teşekkür ederiz. 
 
Emin KORAMAZ
TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI
Yönetim Kurulu Başkanı