Otobüs Yangın ve Kazalarına İlişkin Çözüm Önerilerimiz

Ülkemizde meydana gelen araç yangınlarına, hava sıcaklığındaki yükselişin de etkisiyle yenileri eklenmeye devam ediyor. 16 Ağustos Kocaeli ve 11 Ağustos İstanbul Çekmeköy’de, şehir dışı yolcu otobüslerinde çıkan yangınlar, ülkemizdeki toplu taşıma araçlarının güvenilirliğini ve yolcuların güvenliğini sorgulamayı gerekli kılıyor. Her yıl basına yansıyan-yansımayan çok sayıda maddi-ölümlü-yaralamalı kazalara yol açan bu husus yetkililerin ilgisizlikleri ve belli çevrelerin rantları uğruna yıllardır ülkemizin bir gerçeği haline gelmiştir.

Trafik Araçlarındaki Yangın Güvenliği Konusunda Ülkemizdeki Mevzuat Nedir?

Şu an trafikte olan, 2005 model ve üzeri M2 ve M3 kategorisindeki araçlar -9 yolcu ve üzeri taşıyan şehir içi ve şehir dışı araçlar ile ilk defa Tip Onayı alınarak imal edilecek araçlar- için 01/11/2012 tarihinden itibaren ‘Otomatik Yangın Algılama ve Alarm Sistemleri’ 26.06.2012 tarihli ve 28335 nolu Resmi Gazete’de yayınlanan AİTM Yönetmeliği ile zorunlu hale gelmiştir. Bu durumda, araçta olası bir yangın çıkması halinde yönetmelik gereği kurulmuş olması gereken sistem, yangını algılayıp ikaz ve alarm verecek. Böylece yolcuların can güvenliği sağlanmış olacak. (Ek bilgi olarak; yönetmelik, meydana gelebilecek yangının söndürülmesi için gereken otomatik söndürme sisteminin kurulmasının zorunlu kılmamaktadır.)

Bu konudaki mevcut yönetmelik etkin bir şekilde uygulansa dahi yalnızca Yangın Algılama ve Alarm Sistemini kapsamaktadır. Bu, kısmen yolcuların ve aracın güvenliğini sağlayabilir. Ancak günümüzde araçlarda alternatif yakıtların -LPG, elektrik tahriki ve hidrojen yakıt- kullanımı sürekli artmaktadır. Kamuoyunda da bilindiği gibi araçlarda sahte yakıt olarak No10 yağı halen kullanılabilmektedir. Ayrıca araçlar suni yanıcı malzemeler ile donatıldığı için 3-5 dakika içerisinde tamamen kül olabilmektedir. Tüm bunlardan dolayı, araçlardaki Yangın Algılama ve Alarm Sistemi yeterli değildir ve Yangın Söndürme Sistemlerinin kurulumu zorunlu bir ihtiyaç haline gelmiştir.

Yönetmeliğe tabi olan 2005 model ve üzeri araçların yıllık periyodik trafik muayeneleri esnasında sözünü ettiğimiz yönetmelikle ilgili olarak kontrol yapılmamakta ve bu nedenle söz konusu araçlar Yangın Algılama ve Alarm Sistemi ile donatılmamaktadır.

Ayrıca yönetmeliklerin getirdiği zorunluluklar, araç muayenelerinde hafif kusur listesinde olduğu için, araçlar muayene sırasında etkin bir şekilde denetlenmemektedir.

Diğer yandan yürürlükte olan “Araçların İmal, Tadil ve Montajı Hakkında Yönetmelik”te tanımlanmış olan M2 ve M3 kategorisi yani yolcu taşımaya yönelik sürücü dışında sekizden fazla oturma yeri olan araçlarda zorunlu olan “Yangın Algılama ve Alarm Sistemleri” ve 661/2009/AT, 25.01.2012 /RG 28184, MARTOY Yönetmeliği ile zorunlu hale gelen “Otomatik Yangın Söndürme Sistemleri, “Ağır kusur” listesine alınmalı ve periyodik olarak  denetlenmelidir.

Ayrıca 2005 model ve üzeri, Class III Şehirlerarası Otobüslerde AİTM Yönetmeliği değişikliği ile “Otomatik Yangın Söndürme Sistemleri” zorunlu hale getirilmelidir.

Yanmaya/kazaya neden olan durum yapılacak bilirkişi incelemesi sonucunda mutlaka tespit edilecektir. Biz MMO olarak bu teknik nedenlerin azaltılması ve önlenmesi için bazı önerilerimizi sıralayacağız.

Otobüs yangınlarının/kazalarının oluşmasında otobüslerin pandemi sürecinde 4 ay çalışmamasının ve bakımlarının ekonomik gerekçelerle yaptırılmamasının etkileri vardır.

Motorlu araçların mevzuatlara göre tasarım ve üretimini gerçekleştiren makina mühendisleri ve onların meslek örgütü Makina Mühendisleri Odası (MMO) olarak bu tür ölümcül “kazaları/trafik cinayetlerini” azaltmak için bazı teknik önerileri belirtmek istiyoruz.

Özellikle belirtmek isteriz ki denetim kamusal bir görevdir. Piyasanın ve kişilerin inisiyatifine bırakılamaz ve gündelik siyasetin parçası olamaz.

1. Öncelikle araçların bakımının yetkin bir şekilde yapılması gerekir. Araçların fren, balata, lastik, ön takım, elektrik sistemi, hidrolik sistemi, motor yağı, soğutma suyu seviyesi vb. konulardaki bakımları mutlaka ve sadece yetkili ve yetkin servislerde yapılmalıdır.
2. Araçların bakımları ancak odalarınca belgelendirilmiş teknik personel eliyle yetkili servislerce yapılmalı ve takip edilebilir olmalıdır, hiçbir şekilde aracın tip onayını bozucu parça değişimi yapılmamalıdır. Ülkemizde bu veya benzer bir uygulama hayata geçirilmediği müddetçe ne yazık ki kazalara “kader” demeye devam edilecek ve yaşamını yitirenlerin sayıları hep fazla olacaktır.
3. Bugün AB ülkelerinde, “Basit, Çabuk ve Ucuz” olması istenen yıllık araç muayenesi (PTI) 2018 yılında devreye alınan 2014/45/EC teknik mevzuatına göre yapılmaktadır. Bu teknik mevzuata göre özellikle ağır taşıtlarda 2016 yılından itibaren devreye alınan gelişmiş elektronik sürüş destek sistemlerinin (ESP, LDW, AEBS) çalışır durumda olduğu OBD (Araçüstü Arıza Tespit Cihazı) üzerinden denetlenebilmektedir.
4. AB ülkelerinin birçoğunda, örneğin Almanya’da (SP), otobüsler yılda üç defa, kamyonlar yılda bir defa olmak üzere, Araç Muayene Periyodunun dışında, eğitilerek belgelendirilmiş makina mühendisleri tarafından detaylı ve sökme-takmalı ek ara denetime tabi tutulmaktadır. Bu denetimlerde karmaşık sistemlerin çalışır durumda olduğu ve araçlarda tip onayını düşürecek yanlış bir parça veya bakım yapılmadığı yoklanmakta örneğin fren testinde fabrika çıkışı değerler aranmaktadır.
5. Yılda dört defa freni denetlenen otobüslerin daha güvenli olacağı ve kazalardan sonra “acaba frenlerinde sorun mu vardı” şüphesinin ortadan kalkacağı açıktır.

Bu tür kazaların ve yaralanma ve ölümlerin önlenmesi için, başta yetkililer olmak üzere herkesi aklın ve bilimin kurallarını uygulamaya çağırıyoruz:

Araçlara yönelik kamusal denetimin mutlaka yapılması gereklidir. Odamız bu denetimlerin bir parçası olmaya hazırdır. Mutlaka yeni bir mevzuat düzenlemesi yapılmalı;

• Araç muayenesi için Türkiye AB’deki son seviye olan 2014/45/EC teknik mevzuatına taraf olmalı ve mevcut araç muayene sistemini değiştirmelidir,
• Ticari araçların periyodik bakım, enerji tasarrufu, sürücü eğitimi, güvenli bakım ve parça kullanımı gibi konularda MMO tarafından eğitilerek sertifika almış “Araç Teknik Denetim Mühendisleri”ne denetim yetkisi verilmelidir,
• Otobüsler iki muayene arasında en az üç kez özel olarak Teknik Güvenlik Denetiminden (TGD) geçirilmelidir.
• Diğer yandan yürürlükte olan “Araçların İmal, Tadil ve Montajı Hakkında Yönetmelik”te tanımlanmış olan M2 ve M3 kategorisi, yani yolcu taşımaya yönelik sürücü dışında sekizden fazla oturma yeri olan araçlarda zorunlu olan “Yangın Algılama ve Alarm Sistemleri” periyodik olarak denetlenmelidir.
• Otobüs sürücülerinin çalışma ve dinlenme süreleri AB mevzuatı ile uyumlu hale getirilmeli, etkin takaograf denetimleri ile ihlaller önlenmelidir. Hatalı takograf montaj ve manipülasyonları arızalara ve kazalara ve kaza sonucu yangınlara neden olabilmektedir. Takograf montaj ve ayarlarının teknik mevzuat uygun olarak yapılması sağlanmalı, etkin yol kenarı denetimleri ile manipülasyonlar önlenmelidir.

Odamız kamusal denetim alanında yapılacak her türlü düzenlemeye katkı vermeye ve üzerine düşen her görevi yerine getirmeye hazırdır.

İbrahim M. Tataroğlu
TMMOB Makina Mühendisleri Odası İstanbul Şube Başkanı