2. ULUSAL ENERJİ VERİMLİLİĞİ FORUMU VE FUARI DÜZENLENDİ

Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE) Genel Müdürlüğü koordinasyonunda Milli Eğitim Bakanlığı, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırmalar Kurumu (TÜBİTAK), Makina Mühendisleri Odası (MMO) ve Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) işbirliğinde gerçekleştirilen Forum'un odak konularını; "İllerde Enerji Verimliliği", "Enerji ve Çevre Teknolojileri", "Karbon Ticareti", "Binalarda Enerji Verimliliği", "Enerji Verimli Ürün Teknolojileri", "Sanayi ve Enerji Çevrim Sektörü", "Ulaşım ve Şehir Planlama", "Yerinden Üretim ve Yenilenebilir Enerjiler", "Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi", "Enerji Verimliliğinin Emisyon Azaltımına Etkileri" ile "Atık Teknolojileri" oluşturuyor.

Altı panel ve 14 oturumdan oluşan Forum kapsamında; 14 Ocak 2011 tarihinde "Binalarda Enerji Performansı" başlığı altında düzenlenen panele MMO Yönetim Kurulu Başkanı Ali Ekber Çakar panelist olarak katıldı. Ayrıca Oda Enerji Çalışma Grubu Üyesi Dr. Atilay Yeşil de 14 Ocak 2011 tarihinde "Ulaşım ve Şehir Planlama" başlıklı oturumda bir bildiri sundu.

MMO Yönetim Kurulu Başkanı Ali Ekber Çakar'ın panelde yaptığı konuşma aşağıdadır.

BİNALARDA ENERJİ PERFORMANSI YÖNETMELİĞİ VE

TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI'NIN ÇALIŞMALARI

Avrupa Birliği, üye ülkelerinde tüketilen toplam enerjinin yaklaşık % 40'ının binalarda harcanması nedeniyle Binalarda Enerji Performansı Direktifi (2002/91/EC-16.12.2002) ile enerji tasarrufu ve dolayısıyla CO² emisyonu tasarrufunu hedeflemiş; zorunlu uygulama ise 04.01.2006 tarihinden itibaren başlamıştır. Türkiye'de ise AB mevzuat uyumu kapsamında yönetmeliğin Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından revizyon ve uyum çalışmalarına başlanmış, Enerji Verimliliği Kanunu'nda konunun yönetmelikle düzenlenmesi öngörülmüştür. 05.12.2008 tarihinde yayımlanan yönetmelik ile binaların enerji tüketiminin verimli olup olmadığının, tüketiciye bir enerji performans belgesiyle gösterilmesi yanı sıra binanın enerji tüketimin azaltılması ve fosil yakıt yerine yenilenebilir enerjinin daha çok kullanılması için bazı tanımlama ve zorunluluklar getirilmiştir. Bu çalışmalar beklendiği gibi tamamlanabilirse ülkemizdeki binaların 2017'ye kadar enerji tüketirken ne kadar iyi veya ne kadar kötü olduğu bilgisine ulaşılacaktır.

Enerji verimliliği açısından önem taşıyan birçok konu doğrudan makina mühendisliği meslek uygulama alanlarına girmektedir. Odamız yapıda tesisat projelendirmesinden binalarda enerjinin verimli kullanımına dek uzanan alanlarda önemli çalışmaların altına imza atmıştır. Sektörle ilgili yasa ve yönetmelik hazırlıklarında Odamız ile ilgili kamu kuruluşları arasında verimli bir işbirliği tesis edilmiştir.
Odamız, 2009 yılı sonu itibarıyla, sanayi ve bina sektörlerinde enerji yönetimi kursları düzenlemek üzere Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu (EVKK) tarafından yetkilendirilmiştir. Bu çerçevede düzenlediğimiz. Enerji Yöneticisi kurslarına devam eden kursiyerlerden 700 civarındaki mühendis, başarı göstererek belge almaya hak kazanmıştır.  1997'den bu yana EİE, yetkilendirilmiş Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri (EVD) ve Odamız tarafından düzenlenen kurslara katılarak yetkilendirilmiş bulunan toplam 3.500 Enerji Yöneticisinin yaklaşık olarak % 20'si, 1 yıl civarında bir sürede Odamız kurslarından geçmiştir. Dolayısıyla, EİE tarafından kısa vade içinde 5.000 sertifikalı Enerji Yöneticisi hedefine önemli katkı sağlayacağımızı düşünüyoruz.   

İstanbul'da başlattığımız eğitim organizasyonumuzda enerji verimliliği uygulamalı eğitimleri için; asgari kriterlerin sağlandığı sistemlere sahip firmalardan hizmet alınmış ve bu eğitimler firmaların eğitim ünitelerinde gerçekleştirilmişti.

Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşu olma sorumluluğumuz nedeni ile uygulama konusunda EİE'deki tek uygulama tesisinin talebe cevap vermemesi nedeniyle darboğaza giren enerji yönetimi eğitimlerini rahatlamak üzere ekonomik aktivitenin yoğun olduğu Kocaeli ve İzmir bölgesinde uygulama laboratuarları kurma kararı aldık.

İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü ile Odamızın birlikte yaşama geçirdiği Enerji Verimliliği Eğitim ve Uygulama Merkezi'nden sonra Kocaeli'ndeki laboratuvarımız için 1,65 milyon TL Odamız öz kaynaklarından harcanarak devreye sokulmuştur.  22 Aralık 2010 tarihinde, EVKK Toplantısında alınan kararla, bu eğitim merkezlerimiz ile B sınıfı olan yetkimizin sınırlarını genişletmek üzere Odamıza "A Sınıfı Yetki Belgesi" verilmesi onaylanmıştır. Bu şekilde Enerji verimliliği hizmet sektörünün bilgi düzeyini yükseltmek ve yönetmelik şartlarını yerine getirmelerine katkı sağlamak üzere etüt-proje eğitimlerine de başlanabilecektir.

"Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği (BEP)", ülkemizdeki verimlilik artışını gerçekleştirecek bir yönetmelik olması nedeniyle Oda olarak ilk günden itibaren bu yönetmeliği destekliyor ve katkı sağlıyoruz. Örgütümüzün ve bu alanda çalışan üyelerimizin deneyimleri ve üniversitelerden deneyimli akademisyenlerden aldığımız profesyonel desteklerle oluşturduğumuz görüş ve önerilerle sürece dahil olarak, meslek disiplinimiz ve ülke yararları açısından bazı yönetmelik maddelerinin değiştirilmesi için Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (BİB) ile hazırlık çalışmalarından başlayarak görüş paylaşımı yapılmaktadır.

MMO, Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği eğitimlerinin yürütülmesi, uzmanlıklarının yetkilendirilmesi ve belgelendirilmesi ile denetlenmesinde kilit konumda olacak kamusal bir meslek kuruluşudur. Önceki taslak üzerinde görüşlerimizi paylaştığımız ve düzeltilmesi için yaptığımız müracaatlardaki önerilerimizden bazıları için 1 Nisan 2010 tarihli Revizyonda çözümler getirilirken bazıları çözülememiş ve bazıları da daha olumsuz hale gelmiştir.
BEP yönetmeliğinin aksayan ve eksik yönlerinin önümüzdeki dönemde uygulamalarla ortaya çıkan ihtiyaçlar doğrultusunda hızla düzeltilmesi ve ayrıca uygulama ve denetiminin sağlıklı olarak yapılması çok önemlidir. Yönetmelikten beklenen yararın en üst düzeyde elde edilmesi ancak bu şekilde sağlanabilir.  Bu nedenle Odamız yönetmelik metni ve uygulamalarla ortaya çıkan hususlar üzerindeki eleştiri ve önerilerini ilgili kurum ve kuruluşlarla paylaşmaya devam edecektir. Ancak yine de çıkarılmış olan bu mevzuatın meslektaşlarımız tarafından öğrenilmesine ve uygulamaya girmesine de büyük önem veriyoruz. Bu nedenle yönetmelikle ilgili olarak meslektaşlarımızın bilgilendirilmesi amacıyla yurt çapında yüzlerce üyemizin katılımıyla süren bilgilendirme konferansları düzenlediğimizi de belirtmeliyim.

Genel enerji verimliliği (EV) politikalarının geliştirilmesi konusunda bina sektörü önemli ölçüde dikkatleri üzerine çekmesine rağmen, çok daha fazla öncelik kazanmasını sağlayacak maliyet etkin enerji verimliliği iyileştirmeleri potansiyeli taşımaktadır.

BEPD, AB'nin EV hedeflerini tutturmanın en önemli araçlarından biridir. Türkiye'de ise genel anlamıyla EV için, özelde ise bina sektörü için henüz benzeri bir resmi hedef bulunmamaktadır.

Bağlayıcı bir enerji tasarrufu hedefi, gerçekleştirilecek enerji tasarrufu için taahhütte bulunulmasını, hesap verebilir olunması, enerji verimliliği politikaları ve programları için gereken yapının sağlanmasında önemli bir rol oynayacaktır.

Ne kadar enerjinin tasarruf edileceği ve dolaylı olarak da enerji performans gereklerinin ne kadar artırılacağı başta ETKB olmak üzere Hükümet tarafından alınacak politik bir karardır. Ancak, bina sektöründen sorumlu kurum olarak Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, hem yeni hem de mevcut binalar için belirlenecek EV hedefleri ve bu hedeflerin ekonomik ve sosyal sonuçları ile ilgili analizler yapmalıdır. Ayrıca benzer bir biçimde, yeni mevzuatın beklenen etkileri analiz edilmelidir.

BEP Yönetmeliği nihai olarak özellikle yeni binaların daha az enerji tüketecek şekilde tasarımı ve inşasını amaçlamaktadır. Böylece bir binada sadece bina dış kabuğunun neden olduğu enerji alışverişi değil, aynı zamanda mekanik tesisat, aydınlatma, elektrik tesisatı ve binaların elektrik tüketen diğer sabit ekipmanlarının enerji tüketiminin de en az olacak şekilde tasarımlanması ve özellikle mimari tasarımın asgari performans kriterlerine uygun olmasını sağlamak üzere bazı tanımlamalar yapılmış, kriterler getirilmiştir. Bu kriterler mevcut ve yeni yapılacak konut, ticari ve hizmet amaçlı kullanılan binalarda uygulanmak üzere belirlenmiştir.

Söz konusu kriterlerin binalarda ne ölçüde yerine getirildiğini belirleyen Enerji Kimlik Belgesi zorunlu uygulaması getirilmiş; belgenin hazırlanmasında kullanılacak enerji performans hesaplama yöntemine ve belgeyi hazırlayacak ve denetleyecek onaylanmış bağımsız yetkili kuruluşların yetkilendirilmesi ile ilgili hususlara yer verilmiştir.

Enerji Kimlik Belgesi sonuç olarak binaların aynı kriterle karşılaştırılması sonucunda birbirleri ile kıyaslanmasını sağlayacak bir belgedir. Bu konunun yanlış anlaşıldığını ve kimlik belgesi hazırlamak için hazırlanan yazılımın bir tasarım enstrümanı olarak algılandığını görüyoruz. Diğer yandan Bakanlık da bu yazılımın çok detaylı olarak hazırlanmasını istemektedir.

Bizim MMO olarak düşüncemiz; kullanımı daha kolay bir yazılım ile başlayarak zaman içinde daha kapsamlı yazılımlara geçiş yapılması yönünde idi. Ayrıca bu kadar kompleks bir yazılımın Bakanlığın denetimlerini de güçleştireceğini düşünüyoruz. Ancak Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürlüğünün bu konudaki çalışmaları ve uygulama takvimine yardımcı olmak üzere elimizden gelen katkıyı sağlamayı da bir görev biliyoruz.

60 civarında eğitimcimiz, Yapı İşleri Genel Müdürlüğü tarafından Kasım ayında düzenlenen eğitici eğitimine katılarak belgelerin düzenlenmesinde kullanılacak yazılım olan BEP-TR programı eğitimini almıştır. 20 Aralık 2010 tarihi itibarıyla Odamıza bağlı tüm şubelerimizde BEP Yönetmeliği kapsamında Enerji Kimlik Belgesi (EKB) Uzmanı Yetiştirme Eğitimleri başlamıştır. Birinci hafta 18 Şubemizde düzenlenen bu eğitimlere toplam 559 kişi katılmış ve 412 kişi başarılı olmuştur.

Odamız Enerji Yöneticisi eğitimlerinde olduğu gibi piyasadaki EKB Uzmanı ihtiyacının karşılanması için elinden gelen desteği verecektir. Bu noktada yönetmelikte belirtilen en önemli iki hususa değinmekte yarar görüyorum.

Tesisat ve dolayısı ile binanın enerji hesabı ve projesi makina mühendisine yasa ile verilmiş bir yetkidir. Yeni yönetmelikte Enerji Kimlik Belgesi verilmesi yetkisi, tanımı kaldırılmış bir içerikle "mimar ve mühendis" şeklinde, bu alanda karışıklık yaratacak bir husus olarak düzenlenmiştir.

Enerji Kimlik Belgesi düzenlenmesinde; kimlik belgesinin en önemli bilgisi olan "Binanın ısıtılması, soğutulması, iklimlendirmesi, havalandırması ve sıhhi sıcak su temini için kullanılan enerjinin miktarı (kWh/yıl)" yeni binalarda bir proje yapılarak ortaya çıkarılabilen ve sadece Makina Mühendisliği disiplini tarafından, yetkili ve sorumlu bir mühendisin imzası ile yürütülebilecek bir iştir.

Bu nedenle Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri eski binalar için bu belgeyi ancak sorumlu ve yetkili bir makina mühendisi varsa düzenlemelidir.

BEP Yönetmeliğine göre, mevcut binaların BEP Sertifikaları EİE tarafından yetkilendirilen EVD şirketleri tarafından verilmeye başlanacaktır. Binaların enerji denetimlerinin ve enerji yönetimi eğitimlerinin yanı sıra BEP eğitimleri ile mevcut binaların sertifikasyonunu gerçekleştirmek üzere inşaat sektörüne yönelik olarak son iki yılda sadece 28 EVD şirketi yetkilendirilmiştir. 30 Aralık 2010 tarihi itibarı ile yetkilendirmeler bir yıllığına dondurulmuştur.

Ülkemizdeki binaların 2017'ye kadar da belgelendirilmesi öngörülmüştür. Türkiye'de yaklaşık olarak 9 milyon bina ve 20 milyon da mesken bulunmaktadır. Türkiye çapında Mühendis Odaları tarafından ruhsat verilmiş yaklaşık olarak 3.000 proje tasarım ofisi vardır. Proje üzerinden yapılacak bu işe en aşina grup bu proje tasarım ofisleridir. Sınırlı sayıda EVD olduğu düşünülecek olursa, mevcut binalar için proje tasarım ofislerine de yetki verilmesi yurt çapında hizmet sunulmasını sağlayacak bir çözüm olabilir. Proje tasarım ofisleri, enerji sertifikası için yerinde ölçüm ile doğrulama ve tavsiye verilmesi gerektiğinde EVD'lerden teknik destek alabilirler.

Enerji sertifikası verme sürecinin etkin ve zamanında yürütülmesi amacıyla"SMM" olarak adlandırılan Proje Tasarım Ofislerinin hem mevcut hem de yeni binalar için enerji sertifikaları vermek üzere yetkilendirilmesi ve eğitimi için Bakanlık (BİB) tarafından Mühendis ve Mimar Odalarına yetki verilebilir.

Ayrıca kazanlarda baca gazı analizi ve sistem performansının kontrolü, kazanların yakıt dönüşümlerinin onaylanması, denetlenmesi, soğutma sisteminde kullanılan cihaz ve ekipmanların iyileştirilmesi veya değişimleri, havalandırma ve iklimlendirme sistemlerinin periyodik kontrolü, teste ve bakıma tabi tutularak raporlanması, yine yönetmelik kapsamında belirtilen ve yasal olarak sadece makina mühendisi tarafından yapılabilecek işlerdendir. Yapılacak denetim ve ölçüm işlerinin izlenmesi ve ölçüm sonuçlarının arşivlenerek raporlanması çok önemli bir kamu görevidir ve MMO bu göreve taliptir.

Yönetmelik çıktıktan sonra üzerinde en çok tartışma yapılan; yönetmeliğin "Toplam kullanım alanının 1.000 m²'den büyük olması halinde merkezi ısıtma sistemi yapılır" şeklindeki maddesi üzerinde olmuştur. Daha sonra bu madde "Yeni binalarda; yapı ruhsatına esas olan toplam kullanım alanının 2.000 m² ve üstünde olması halinde merkezi ısıtma sistemi yapılır" şeklinde değiştirilerek kapsamı çok daraltılmıştır. Ancak biz Oda olarak yıllardır doğalgaz ile birlikte hızla yaygınlaşan ve enerji ekonomisi açısından bakıldığında verimsiz olan, hakça olmayan, komşudan enerji hırsızlığına yol açan kombi ısıtma sistemlerinin mecburiyet olmadığı sürece çok katlı binalarda birinci tercih olmasını önermiyoruz.

Özellikle doğalgazın yeni yaygınlaşmaya başladığı şehirlerimizde bu konu dikkatle irdelenmeli, uygulama imkânları mutlaka değerlendirilmelidir. Birçok Avrupa ülkesinde küçük şehirler bölge ısıtması ile ısıtılmakta, yakıt olarak doğalgaz veya şehir çöpleri kullanılmakta ve elektrik üretimi ile ısıtmanın birim maliyeti düşürülmektedir.

Bu nedenlerle binalarda alan ve bağımsız bölüm sayısı arttıkça merkezi sistem daha avantajlı hale gelmektedir. Ancak ısıtma derece-gün değeri 1.500 civarı ve altında olan şehirlerdeki binalarda, merkezi ısıtma sisteminin, ısıtma için ancak 60-70 gün civarında kullanılacağı düşünüldüğünde, 2000 m² gibi bir limit koymanın da bu şehirler için ekonomik olmayabileceği gözetilmelidir.

Böyle bir yatırımın yapılması zorunluluğu yerine mevcut standartta öngörülenden daha fazla ısı yalıtımı ile bu binaların hem kışın çok küçük bir elektrikli ısıtma ile gerekli iç sıcaklığı sağlaması, hem de yazın soğutma yüklerini düşürmesi sağlanabilir. Yine 2.300 derece gün (ısıtma) altında bulunan Karadeniz bölgesi dışındaki tüm binaların ısıtma siteminin güneş kolektörleri ile desteklenmesi ve güneş enerjisinin etkilerini avantaja çevirecek pasif dizayn zorunluluğu da enerji verimliliği açısından yararlı olacaktır.

Türkiye'de binaların çoğunun, tamamen yeni olduklarında bile, benzer derece gün sayısına sahip AB ülkelerindeki yeni binalarla kıyaslandığında yetersiz enerji verimliliği düzeylerine sahip oldukları görülmektedir.

Türkiye'deki yeni binaların AB ülkelerindeki yasalara göre yapılan değerlendirmelerinde, (Türkiye'deki yönetmelikler uyarınca inşa edilen) yeni binaların bile ısıtma için asgari % 50 daha fazla enerji tükettikleri ortaya çıkmaktadır.

Her ne kadar (Mayıs 2008'de belirlenen ve Ağustos ayından itibaren zorunlu kılınan) yeni standartlarla yakın zamanda bazı iyileştirmeler yapılmış olsa da, bu yeterli değildir. Örnek binalar üzerinden yalıtım yönetmeliklerinin ısıtma gereklerini karşılaştıran bir çalışmaya göre, metrekare başına düşen kWh tüketim, ülke bazında farklılıklar göstermektedir. Değerler, örneğin, Danimarka için 66 kWh/m², Hollanda için 34 kWh/m² ve Birleşik Krallık için 35 kWh/m²'dir.

 Bu rakamlar Türkiye'deki 90-100 kWh/m² standardına kıyasla çok daha düşüktür.

Türkiye'de Enerji verimliliği ile ilgili mevzuatta, düzenlemelerin periyodik güncellemesi ve maliyet etkinlik değerlendirmesi ile ilgili kurallar bulunmamaktadır.

Türkiye yakın dönemde bina yönetmeliklerinde ve düzenlemelerinde gelişmeler olmasına rağmen, binalarda enerji verimliliği düzenlemelerinin halen güncellenmesi (özellikle de yönetmeliklerdeki sınır değerler) ve uygulamanın uluslararası en iyi uygulamalarla aynı seviyeye çekilmesi yerinde olacaktır.

Ayrıca, etkin olmak adına, teknoloji geliştikçe ve enerji verimli özellikler ve ekipmanların maliyeti düştükçe bu düzenlemeler düzenli olarak güncellenmelidir.

Yönetmeliklerdeki uygun olmayan hususlar "yönetmelik böyle istedi" diye üstü örtülmemeli, ülke ihtiyaçları doğrultusunda en iyiye ulaşmak için yasal düzenlemelerimizi yönlendirmeliyiz.

Makina mühendisleri bu yönetmeliğin uygulanması ve denetimindeki tek mühendislik disiplinidir diyebiliriz. Ancak iyi uygulama için özellikle mimarlar ile projenin ilk çizgisinden itibaren birlikte çalışılmasının ve entegre bina tasarım yaklaşımının benimsenmesinin gerekli, zorunlu olduğunun altını çiziyoruz.

BEP yönetmeliği süreci nihai olarak Türkiye'de yapıda tesisat teknolojisinin daha ileriye gitmesi için önemli bir başlangıç olmuş, yönetmelik hazırlık sürecinde birçok uzmanın katıldığı toplantılarda bu konu ciddi bir şekilde tartışılmıştır. Bu tartışmalara devam edilmeli, daha iyisi için önerilerimizi ve eleştirilerimizi paylaşmaktan çekinmemeliyiz. Biz MMO olarak bu konuda öncülük yapmaya devam edeceğiz.

Böylece nihai enerji tüketiminde % 30-35 arasında pay alan bina sektörünün enerji tüketiminde verimlilik önlemleri ile yol alınabileceğini ve % 30 ile 50'lere varan tasarruf potansiyelimizin geri kazanılması için önemli fırsatlar yaratacağını düşünüyoruz.