İş Kazaları ile İlgili Basın Açıklaması Gerçekleştirildi.

İşçi Sağlığı ve iş güvenliği bütün çalışanları ilgilendiren, çalışma yaşamının en temel unsurlarından biridir. İşçi sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin göstergeler, temel insan hakları, çalışma yaşamı ve ülkelerin gelişmişliklerine ilişkin önemli göstergeler sunmaktadır. Ancak SGK ve diğer resmi istatistikler göstermektedir ki ülkemizde işçi sağlığı ve iş güvenliğine gereken önem verilmemekte; yasa, yönetmelik ve uygulamalarda yetersiz kalınmaktadır. Gerek işveren kesimi gerekse kamu işvereni konumundaki devlet, neo liberal ekonomik politikaların da etkisiyle konuya gereken özeni göstermemektedir.

Ülkemiz iş kazalarında Avrupa ve dünyada ilk sıralarda; ölümlü iş kazalarında ise Avrupa`da birinci, dünyada üçüncü sırada yer almaktadır. Küreselleşme ve neo liberal ekonomi politikaları sonucunda iş güvencesinin azalması, esnek çalışma biçimleri, çalışma koşullarının ağırlaşması; özelleştirme, sendikasızlaştırma ve taşeronlaştırmanın yaygınlaşması; sosyal güvenlik ve güvenceden yoksun kayıt dışı işçilik ve çocuk işçi çalıştırma, iş kazalarını arttıran nedenler arasındadır.

2007–2008 yıllarından itibaren ülkemizde iş kazaları yoğun olarak konuşulmaya başlandı. Son yıllarda, mühendislerin ve işçilerin yaşamlarına mal olan kazalar konunun tüm yakıcılığı ile gündemde kalmasını sağladı. Balıkesir Dursunbey`de biri maden mühendisi, 13 kişinin hayatını kaybetmesi; Bursa Devecikonağı beldesinde 19 maden işçisinin yaşamını yitirmesi; Giresun Şebinkarahisar`da TMMOB üyesi Deniz TANRIÖVER`in yaşamını yitirmesi; İstanbul Tuzla`da, Davutpaşa`da, Bursa Kemalpaşa`da, Ankara Ostim`de, İstanbul`da bir servis aracında (8 kadın işçi), Zonguldak`ta, Maraş Elbistan`da, Adana`da, İstanbul Esenyurt`ta, Erzurum Karasu`da, Eskişehir`deki, Samsun`daki, Kuşadası`ndaki ve Muğla`daki toplu işçi ölümleri, "iş kazası"ndan çok "iş cinayetleri" olgusuyla yüz yüze olduğumuzu göstermektedir. Bu olaylar, dizginsiz kâr hırsı ile insan yaşamını hiçe saymanın acı sonuçlarının yalnızca bazı örnekleridir.

TMMOB Makina Mühendisleri Odası, iş kazalarında yaşamlarını yitiren, sakatlanan ve meslek hastalıkları sonucu yaşamları kısıtlanan insanlarımızın dramlarının nedenlerini mevzuat, uygulama sorunları ve resmi verileri, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Oda Raporu`nda bilimsel, teknik, ekonomik ve sosyal boyutlarıyla irdelemektedir. Raporda dünyada durum, işçi sağlığı ve iş güvenliği (İSG) kavramının gelişimi, iş kazalarına dair veriler, meslek hastalıkları, iş kazalarının nedenleri, iş güvenliği, işyeri sağlık ve güvenlik birimleri, ortak sağlık ve güvenlik birimleri, iş güvenliği mühendisliği, işyeri hekimliği, MMO`nun çalışmaları yer almaktadır. Rapora http://www.mmo.org.tr/yayinlar/kitap_ goster.php?kodu=372 adresinden ulaşılabilmektedir. Odamızın bu ve daha önce de yayınlanan raporları, son yıllarda işçi sağlığı ve iş güvenliği gerçeklerinin kamuoyu bilincine yerleşmesinde büyük katkı sağlamıştır.

2012 yılında 6331 sayılı İş Sağlığı Güvenliği Yasası çıkartıldı. Yasanın gündemde olduğu dönemde, "iş kazaları ve meslek hastalıklarının bu yasa ile önlenemeyeceğini" söyledik, nitekim gerçeklik de öyle oldu. Zaten Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı da kamuoyunu yatıştırmak için yasal düzenleme yapmıştı ve yasanın yayımlanmasının üzerinden 2 yıl bile geçmemiş olmasına rağmen defalarca değiştirildi. İş Güvenliği Uzmanlığı, hekimliği ve diğer sağlık personeline ilişkin yönetmelikler defalarca değiştirildi. Ancak kazalar hız kesmeden devam etmektedir. 

Mühendislik ve hekimlik dışlanıyor, Bakanlık kadroları ve işverenler kayırılıyor 

İSG, tıp bilimleri ve mühendislik bilimleri ile bağıntılı çok-bilimli bir konudur ancak bu bilimlerin katkıları engellenmektedir. 

İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası, işçi sağlığının korunmasını, geliştirilmesini işverenden çok uzmana, hekime yüklemişken, yayımlandığından bu yana iş güvenliği uzmanının, işyeri hekiminin, diğer sağlık personelinin işyerlerine vereceği hizmet süresi, sürekli olarak azaltılmaktadır. Zira amaç, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemek değil, uzmanın, hekimin, diğer sağlık personelinin işyerlerine maliyetini azaltmaktır. Uzmanın, hekimin, diğer sağlık personelinin ayda 8 dakika, 12 dakika, 16 dakika görev yaptığı işyerlerinde iş kazaları ve meslek hastalıklarının azalmasını beklemek saf dillik olur. Yasanın yayımlanmasından bu yana yapılan tüm düzenlemeler, çalışanların sağlığını korumaya yönelik değil, işverenlerin çıkarlarını korumaya yöneliktir. Nitekim önce yasanın yürürlük tarihi ötelenmiş, ardından yapılan tüm düzenlemelerde uzman ve hekim ücretinin düşürülmesi gözetilmiştir.

Yasa ile işyeri hekimi, mühendis, teknik eleman ve diğer sağlık personeline verilecek eğitim hizmetleri, dışarıdan satın alma yoluyla, ticari danışmanlık hizmetlerine dönüştürülmüştür. İş güvenliği mühendisliği ile teknisyenlik, "iş güvenliği uzmanlığı" altında bir tutulmuş; özel öğretim kurumlarına yetki tanınmasıyla mühendislik meslek örgütlerinin fonksiyonu dışlanmış, Bakanlık kadroları kayırılmıştır. Bir uzmanın birden çok işyerinde danışmanlık hizmeti vermesi yoluyla "tam zamanlı iş güvenliği mühendisliği" dışlanmış, uzmanlar yanlarında ücretli olarak çalıştıkları işverene bağımlı kılınmış; iş kazalarında işverenlerin sorumluluğu ortadan kaldırılmış, işverenlere "iş sağlığı ve güvenliği uzmanı" olma olanağı tanınmıştır. 

Yasadan sonra, yüzlerce eğitim kurumu, 1.500‘ün üzerinde Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB) kurulmuş fakat sonradan yapılan düzenlemeler sonucu, eğitim kurumları ve OSGB`ler kapanmaya başlamış, ülkemiz eğitim kurumu ve OSGB çöplüğüne dönüşmüştür. 

Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansında işçilerin sorunları tartışılmadı.

05-07 Mayıs 2014 tarihlerinde İstanbul`da düzenlen Uluslararası İş Sağlığı Güvenliği Kongresi`nde çalışanların sorunları değil, yine işverenlerin sorunları tartışıldı. 

Çalışma yaşamı ve işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili tüm mevzuat düzenlemeleri, bu alanla ilgili emek ve meslek örgütlerinin önerileri dikkate alınarak yapılmadığı müddetçe, son yıllarda görüldüğü gibi mevcut sorunlar, olaylar ve acılar ne yazık ki artacaktır. 

Kamuoyuna saygıyla sunarız. 09 Mayıs 2014

İbrahim MART

TMMOB Makina Mühendisleri Odası

Bursa Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı

TÜRKİYE`DEKİ İŞ KAZALARINA İLİŞKİN BAZI VERİLER: 

Yararlandığımız SGK verilerinin aktif sigortalı kayıtlı çalışanları kapsadığı, bütün SGK verilerini değerlendirirken özellikle gözetilmelidir. Bu verilere göre iş kazası ve meslek hastalığı sonucu ölüm sayısı;

2011`de 10`u meslek hastalığı sonucu olmak üzere 1.710,

2012`de 1`i meslek hastalığı sonucu olmak üzere 745, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi (İSİGM) verilerine göre de en az 878`dir. 

2013 verileri SGK tarafından henüz açıklanmamıştır. Ancak İSİGM verilerine göre 2013`te en az 1.235 işçi iş kazası ve meslek hastalığı sonucu yaşamını yitirmiştir. Yine İSİGM verilerine göre 2014`ün ilk üç ayında en az 276 işçi ölmüştür. Son yıllarda iş kazaları sonucu toplu ölümler artmaktadır. Türkiye 100 bin çalışan başına ölümlü iş kazalarında Avrupa`da birinci, dünyada üçüncü sıradadır. 

İş kazaları son yıllarda tekrar yükselişe geçmiştir. 

2010 yılında 62.903, 

2011 yılında 69.227, 

2012 yılında 74.871 iş kazası olmuştur. 

2012`de 2.036 çalışan iş kazası sonucu, 173 çalışan meslek hastalığı sonucu, toplam 2.209 çalışan sürekli iş göremez olmuştur. İş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu 1.597.241 gün geçici iş görmezlik oluşmuş, çalışanlar 49.886 günü hastanede geçirmişlerdir. 

2012`de iş kazalarının;

% 49,5`i, işyerlerinin % 61,7`sini oluşturan ve 1–49 arası çalışanı olan İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi ile işyeri hekimi, iş güvenliği mühendisi, işyeri hemşiresi veya sağlık memuru istihdam zorunluluğu bulunmayan işyerlerinde,

% 9,3`ü, işyerlerinin % 9,7`sini oluşturan ve 50–99 işçi çalıştıran işyerlerinde,

% 2,5`i, işyerlerinin % 19,2`sini oluşturan ve 100–499 arası işçi çalıştıran işyerlerinde,

% 18,7`si, işyerlerinin % 9,2`sini oluşturan ve 500+ işçi çalıştıran işletmelerde,

% 58,98`i, 1–99 işçi çalıştıran işyerlerinde, 

% 41,2`si, 100+üzeri işçi çalıştıran işletmelerde gerçekleşmiştir. 

İş kazalarının en yüksek olduğu anlar genelde işgününün ilk saatleri ile son saatlerindedir. 2012`de, 8 saatlik işgünü üzerinden, 

12.304 kaza (yüzde 16,4) birinci iş saatinde, 

34.200 kaza (yüzde 46) ilk üç saatte; 

8.289 (yüzde 11) kaza son iş saatinde, 

23.235 kaza (yüzde 31) son üç iş saatinde yaşanmıştır. 

İş kazalarının faaliyet gruplarına göre dağılımında;

Kömür ve linyit çıkartılması 8.828 iş kazası (yüzde 11,79) ile birinci, 

Fabrik metal ürünleri 7.045 iş kazası (yüzde 9,40) ile ikinci, 

Ana metal sanayi 5.127 iş kazası (yüzde 6,84) ile üçüncü sırada yer almıştır. 

Fabrik metal ürünler ile ana metal sanayi birlikte alındığında metal sanayi birinci sıraya yerleşmektedir. Birbirine çok yakın faaliyet grupları birlikte düşünüldüğünde, önceki yıllarda SGK istatistiklerine yansıdığı gibi iş kazalarında; yapı işleri, metalden eşya imalatı ve kömür madenciliği yine ön sıralardadır. 

En fazla ölüm yaşanan faaliyet grupları sıralamasında;

127 kişi (yüzde 17) ile inşaat faaliyetleri birinci sırada, 

73 kişi (yüzde 9,8) ile kara ve boru hattı taşımacılığı ikinci sırada gelmektedir. 

İlk sıradaki bina inşaatı, üçüncü sıradaki bina dışı yapıların inşaatı ve dördüncü sıradaki özel inşaat faaliyetlerinde gerçekleşen ölüm sayısı ise 256`dır (yüzde 34,4). Ölümlü iş kazalarının üçte biri yapı işlerindedir. 

74.871 iş kazasının 56.414`ü (yüzde 75,34`ü) 1.000`in üzerinde en fazla iş kazası yaşanan 13 ilde olmuştur. Bu iller sırasıyla İstanbul, İzmir, Bursa, Manisa, Zonguldak, Tekirdağ, Kocaeli, Ankara, Denizli, Kayseri, Adana, Antalya ve Kütahya`dır. En fazla iş kazası, sanayi yoğunluğu olan illerde yaşanmaktadır. 10`un altında en az iş kazası yaşanan iller Ağrı, Muş, Siirt, Şırnak ve Ardahan olarak görünmektedir. İş kazası yok görünen iller ise Çorum, Hakkari ve Iğdır`dır. 

İş kazası sonucu ölümlerin en fazla olduğu 17 il sırasıyla İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Gaziantep, Konya, Kocaeli, Adana, Hatay, Manisa, Antalya, Erzurum, Zonguldak, Mersin, Elazığ, Kayseri ve Tekirdağ`dır. En yüksek ölüm oranına sahip iller K. Maraş (128 iş kazası, 36 ölüm, yüzde 28) ve Batman (103 iş kazası, 26 ölüm, yüzde 25)`dır.

Meslek hastalıkları SGK istatistiklerinin en gayri ciddi yanını oluşturmaktadır ve 81 il içinde yalnızca 26 ilde 395 vakadan ibarettir (!) 395 vakanın;

336`sı (yüzde 85`i) 5 ilde (Zonguldak 221, Ankara 63, İstanbul 21, İzmir 20, Kocaeli 11); 

Diğer 59 vaka 21 ildedir. 

55 ilde meslek hastalığı vakası yoktur (!) 

395 vakanın 246`sı slikoz ve slikotuberküloz, 26`sı kurşun ve kurşun tozları, 14`ü nikel ve bileşikleriyle ilgilidir. Meslek hastalığı sonucu ölüm yalnızca 1`dir (!) Dünyada iş kazaları oranı yüzde 44, meslek hastalıkları oranı yüzde 56 iken; Türkiye`de iş kazaları oranının yüzde 99,48, meslek hastalıklarının binde 52 oranında olması SGK istatistiklerinin sorunlu yapısına ve bu konuda teşhis koyan hastane/doktorun bulunmayışına işaret etmektedir. 

Kadınların en fazla iş kazası yaşadıkları faaliyet grupları, tekstil ürünleri imalatı (1.140 kaza), gıda ürünleri imalatı (729 kaza), giyim eşyaları imalatı (369 kaza), taşıma için depolama ve destek faaliyeti (311 kaza), perakende ticaret (310 kaza), metalik olmayan ürünler imalatı (249 kaza) ve yiyecek ve içecek hizmeti (283 kaza) faaliyetleridir. 

Bu 7 faaliyet grubunda yaşanan 3.391 iş kazası, kadınların geçirdiği toplam 5.781 iş kazasının yüzde 57,75`idir. Kadınların geçirdikleri iş kazası sayısı erkeklerin çok altındadır. Ancak kadın istihdamının yoğun olduğu tekstil, giyim, gıda ürünleri imalatı gibi sektörlerde kadın emekçilerin uğradığı iş kazaları artmaktadır. 

Kadınların en fazla iş kazasına maruz kaldığı iller sıralamasında Bursa (1.186 iş kazası) ile ilk sıradadır. Bursa‘yı; İstanbul (880 iş kazası), İzmir (522 iş kazası), Tekirdağ (475 iş kazası), Manisa (426 iş kazası), Denizli (344 iş kazası), Antalya (273 iş kazası), Balıkesir (165 iş kazası), Kocaeli (156 iş kazası)  izlemektedir. Bu 9 ilde iş kazasına maruz kalan kadın çalışanlar (4.427), kadınların maruz kaldığı toplam iş kazası sayısının (5.781) yüzde 76,57`sini oluşturmaktadır.